روایات باب:

درباره کمک به دیگران در جایی که آنها در اضطرار واقع شده اند روایات بسیاری وارد شده است که در ادامه آنها را بررسی می کنیم:

    1. «قَالَ وَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ع إِنَّ التَّقِيَّةَ يُصْلِحُ اللَّهُ بِهَا أُمَّةً لِصَاحِبِهَا- مِثْلُ ثَوَابِ أَعْمَالِهِمْ- فَإِنْ تَرَكَهَا أَهْلَكَ أُمَّةً تَارِكُهَا شَرِيكُ مَنْ أَهْلَكَهُمْ- وَ إِنَّ مَعْرِفَةَ حُقُوقِ الْإِخْوَانِ يُحَبِّبُ إِلَى الرَّحْمَنِ- وَ يُعَظِّمُ الزُّلْفَى لَدَى الْمَلِكِ الدَّيَّانِ- وَ إِنَّ تَرْكَ قَضَائِهَا يُمَقِّتُ إِلَى الرَّحْمَنِ- وَ يُصَغِّرُ الرُّتْبَةَ عِنْدَ الْكَرِيمِ الْمَنَّانِ.»[1]

توضیح: زلفی: قربت/ يُمَقِّتُ: موجب دشمنی می شود.

ما می گوئیم: فراز اول این روایت به نظر می رسد که ترک تقیه عامل هلاکت قوم دیگر است یعنی گویی فرد با ترک تقیه دیگران را دچار مشکل می کند پس روایت صورتی را مورد اشاره قرار نمی دهد که اضطرار در دیگران از عوامل دیگر پدید آمده باشد امّا فراز دوم به نوعی مشعر به آن است که باید نسبت به برادران دینی توجه داشت

    2. «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ الْمَسِيحُ ع يَقُولُ إِنَّ التَّارِكَ شِفَاءَ الْمَجْرُوحِ مِنْ جُرْحِهِ شَرِيكٌ لِجَارِحِهِ لَا مَحَالَةَ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْجَارِحَ أَرَادَ فَسَادَ الْمَجْرُوحِ وَ التَّارِكَ لِإِشْفَائِهِ لَمْ يَشَأْ صَلَاحَهُ فَإِذَا لَمْ يَشَأْ صَلَاحَهُ فَقَدْ شَاءَ فَسَادَهُ اضْطِرَاراً فَكَذَلِكَ لَا تُحَدِّثُوا بِالْحِكْمَةِ غَيْرَ أَهْلِهَا فَتَجْهَلُوا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَأْثَمُوا وَ لْيَكُنْ أَحَدُكُمْ بِمَنْزِلَةِ الطَّبِيبِ الْمُدَاوِي إِنْ رَأَى مَوْضِعاً لِدَوَائِهِ وَ إِلَّا أَمْسَكَ.»[2]

توضیح:

حکمت را به غیر اهل ندهید که کار جاهلانه کرد اید از اهلش باز ندارید که گناه کرده اید، پس هر کدام مثل پزشکی باشید که موضع دواء را می شناسند و اگر موضع دواء نیست ندهید.

ما می گوئیم: روایت مربوط به صورتی است که اگر فرد اقدام به رفع اضطرار نکند عرفاً شریک در اضطرار و هلاکت بر شمرده می شود.

    3. «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي كِتَابِ الْإِخْوَانِ بِسَنَدِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْوَصَّافِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ لِي أَ رَأَيْتَ مَنْ قِبَلَكُمْ إِذَا كَانَ الرَّجُلُ لَيْسَ عَلَيْهِ رِدَاءٌ- وَ عِنْدَ بَعْضِ إِخْوَانِهِ رِدَاءٌ يَطْرَحُهُ عَلَيْهِ- قَالَ قُلْتُ: لَا قَالَ- فَإِذَا كَانَ لَيْسَ عِنْدَهُ إِزَارٌ يُوصِلُ إِلَيْهِ بَعْضُ إِخْوَانِهِ- بِفَضْلِ إِزَارِهِ حَتَّى يَجِدَ لَهُ إِزَاراً قَالَ قُلْتُ: لَا- قَالَ فَضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَى فَخِذِهِ- ثُمَّ قَالَ مَا هَؤُلَاءِ بِإِخْوَةٍ.»[3]

ما می گوئیم: این روایت مربوط به صورتی است که اضطرار دیگری در حفظ نفس نیست اگرچه به طریق اولی شامل حفظ نفس هم می شود، ولی نمی توان از آن وجوب را استفاده کرد

    4. «وَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ فَذَكَرَ مُوَاسَاةَ الرَّجُلِ لِإِخْوَانِهِ- وَ مَا يَجِبُ لَهُ عَلَيْهِمْ فَدَخَلَنِي مِنْ ذَلِكَ أَمْرٌ عَظِيمٌ- فَقَالَ إِنَّمَا ذَلِكَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا- وَجَبَ عَلَيْهِمْ أَنْ يُجَهِّزُوا إِخْوَانَهُمْ وَ أَنْ يُقَوُّوهُمْ.»[4]

ما می گوئیم: روایت درباره حقوق واجبه است و روشن است که کار سختی است که باعث شده است اسحق بن عمار در تحیّر بماند ولی به صراحت وجوب تجهیز و تقویت را مربوط به زمان حضرت صاحب می داند. این روایت می تواند حاکم به ادله مواسات باشد و همه را از دوره غیبت باز گرداند روایت را از حیث سند هم می توان تصحیح کرد، امّا این روایت مربوط به بحث اضطرار نیست، اگرچه به طریق اولی در فرض اضطرار نیز وجوب کمک رسانی را مطرح کرد.

    5. «وَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ خَلَّادٍ السِّنْدِيِّ رَفَعَهُ قَالَ: أَبْطَأَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص رَجُلٌ فَقَالَ مَا أَبْطَأَ بِكَ- فَقَالَ الْعُرْيُ يَا رَسُولَ اللَّهِ- فَقَالَ أَ مَا كَانَ لَكَ جَارٌ لَهُ ثَوْبَانِ يُعِيرُكَ أَحَدَهُمَا- فَقَالَ بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ مَا هَذَا لَكَ بِأَخٍ.»[5]

توضیح: ابطأ: دیر آمد. العری: عریان بودن

ما می گوئیم: روایت در مقام بیان حکم فقهی نیست، ضمن اینکه فراز آخر روایت می تواند سوالی باشد، که در این صورت هم فرقی در معنی روایت ایجاد نمی شود.