حکم تغییر جنسیت؟

حضرت امام در انتهای تحریر الوسیله در طی مسائلی به این موضوع پرداخته اند، ایشان در مسئله 1 و مسئله 2 به چنین موضوعی اشاره می کنند و می نویسند:

«مسألة1: الظاهر عدم حرمة تغيير جنس الرجل بالمرأة بالعمل و بالعكس، و كذا لا يحرم العمل في الخنثى ليصير ملحقا بأحد الجنسين، و هل يجب ذلك لو رأت المرأة في نفسها تمايلات من سنخ تمايلات الرجل أو بعض آثار الرجولية أو رأى المرء في نفسه تمايلات الجنس المخالف أو بعض آثاره؟ الظاهر عدم وجوبه إذا كان الشخص حقيقة من جنس و لكن أمكن تغيير جنسيته بما يخالفه.

مسألة 2: لو فرض العلم بأنه داخل قبل العمل في جنس مخالف‌ و العملية لا تبدل جنسه بآخر بل تكشف عما هو مستور فلا شبهة في وجوب ترتيب آثار الجنس الواقعي و حرمة آثار الجنس الظاهر، فلو علم بأنه رجل يجب عليه ما يجب على الرجال و يحرم عليه ما يحرم عليهم و بالعكس، و أما وجوب تغيير صورته و كشف ما هو باطن فلا يجب إلا إذا توقف العمل بالتكاليف الشرعية أو بعضها عليه و عدم إمكان الاحتراز عن المحرمات الإلهية إلا به فيجب.»[1]

توضیح:

    1. اگر زن یا مردی تمایلات جنس مخالف را دارند، جایز است که با عمل جراحی به جنس دیگر تبدیل شوند.

    2. اگر قبل از عمل، معلوم است که این فرد چه جنسی دارد و صرفاً تمایلات جنس مخالف را دارد، این عمل واجب نیست.

    3. ولی اگر قبل از عمل، علم دارد که از جنس دیگر و عمل جراحی صرفاً وضعیت پنهان او را معلوم می کند، در این صورت هم واجب نیست که تغییر جنسیت دهد، مگر اینکه عمل به تکالیف شرعی برای او ممکن نباشد (اگر واقعاً معتقد است زن است باید هر چه بر زن واجب است انجام دهد وهر چه حرام است ترک کند همچنین اگر واقعاً معتقد است که مرد است.)

    4. پس وجوب تغییر در صورتی است که نمی تواند هب وظایف شرعی آن جنسیتی که خود را از آن جنس می داند، عمل کند.

ما می گوئیم:

    1. چنانکه سابقاً گفتیم اصل اولی در فروج، احتیاط نیست و این بحث را مفصلاً مطرح کردیم و لذا در این مورد نیز می توان به قاعده برائت در شبهات حکمیه تمسک کرد.

    2. علاوه بر این اصل اولی، در جایی که فرد دچار اضطرار است (مثل خنثی مشکل که امکان ازدواج ندارد و یا هر کدام از افرادی که اگرچه مشکل نیست ولی زندگی آنها با وضعیت موجود برایشان با سختی همراه است، به ادّله مجوّزه محرمات برای مضطر می توان تمسک کرد در این باره سابقاً اشاره کردیم که ظاهراً این امر علاوه بر اینکه اجماع فریقین را همراه دارد از ضروریات اسلام بر شمرده شده است.

    3. از زمره ادله ای که می توان جواز را در این مسئله ثابت کند ادله نفی عسر و حرج نیز می باشد.

    4. باید توجه داشت که در خنثی غیر مشکل، گاه عمل جراحی فردی که صفات زنانه اش بیشتر است را به زن کامل تبدیل می کند یا فردی که صفات مردانه اش بیشتر است را به مرد کامل تبدیل می کند، در این صورت این عمل تغییر جنیست نیست بلکه اصلاح جنسیت است ولی گاه چنین افرادی را به جنس مخالف تبدیل می کند، که این تغییر جنسیت است در هر صورت هر دو گونه جایز است و دلیلی بر حرمت آنها نیست.

نکته: مرحوم فاضل و برخی دیگر از بزرگان تصریح دارند که تغییر جنسیّت اگر صوری باشد، حرام است.

آیت الله خرازی در این باره می نویسد:

«لا نعنی بتغییر الجنسه صِرف قطع آلة التناسل و ایجاد حفرة مکانها حتی یکون الرجل شبیهاً بالمرأة فی امکان المجامعة معه؛ لانّه لایوجب تغییر الجنسیة.

بل نعنی بذلک تغییر هویّة الرجل و جنسیّته بالکلّ، کما لو تناول الرجل مثلاً شیئاً من الأدویة بحیث یتغیّر جنسه و یدخل فی جنس آخر، و هذا مجرّد فرض و لم یُحکَ وقوعه الاّ بالاعجاز، و علی فرض امکان وقوعه لا اشکال فی جوازه، لانّه من باب تبدّل عنوان بعنوان آخر من دون حاجة الی مقدمات محرّمة، و مقتضی اصالة الحلّیة و اصالة البراءة هو الجواز. هذا مضافاً الی قاعدة «الناس مسلّطون علی اموالهم و انفسهم» بناءً علی أنّها قاعدة عقلائیة، فتأمّل.» [2]

ما می گوئیم:

    1. به نظر می رسد این مسئله دچار ابهام است. و باید مراد از تغییر جنسیّت را معلوم کنیم، تا بدانیم.

    2. آنچه این بزرگان به عنوان تغییر صوری مطرح می کنند، چه فرقی با تغییر واقعی دارد به نظر می رسد مرد یا زن بودن عرفاً صرفاً به دار بودن آلت رجولیت یا انوثیت است و تغییر این آلت، تغییر صوری نیست، اما شاید مراد آقایان آن است که اگر فرد بعد از تغییر رجولیت و انوثیت، با استفاده هرمون ها و کمک های روان شناسی خود را از نظر جسمی و روانی نیز به جنس مقابل تبدیل می کند، این تغییر واقعی؛ در صورت تغییر صوری تعریف شخصی ندارد.

نکته: سابقاً در بحث از اقسام آرایش یکی از مسائلی که مطرح بود، آن بود که آیا فرد می تواند خود را عمداً عاجز از آب کند و لذا مصداق فرض دیگر یعنی تیمم شود؟

در آنجا گفتیم در مواردی که فرد خود را عمداً از یک قسم خارج و به قسیم آن داخل می کند، اگر رابطه دو قسم، رابطه فرد اختیاری و فرد اضطراری نباشد (مثل مسافر و حاضر در نماز) این کار بی اشکال است ولی اگر رابطه آنها، رابطه فرد اختیاری و فرد اضطرای باشد (مثل وضو و تیمم) این کار جایز نیست.

حال در این بحث خروج فرد از عنوان مرد به عنوان زن یا بالعکس خروج از فرد اختیاری به فرد اضطراری نیست و لذا از این جهت مسئله با مشکل مواجه نیست.