مبنای تعیین جنسیت در دو جنسی ها (خنثی ها)

برای تعیین جنسیت و رفع ابهام جنسی در مورد دو جنسی ها، ملاک ها و معیار های گوناگونی از سوی پزشکان پیشنهاد شده که برخی از ان ها از این قرار است: 1.وضعیت کروموزومی شخص 2.میزان هورمون های مردانه یا زنانه 3.عامل روانی و روحی 4.اندام تناسلی.

آن چه در فقه اسلام مطرح شده شده و مورد اتفاق و اجماع فقیهان است، ملاک اخیر است، و اساسا جنسیت بر اساس اندام تناسلی است.

در فقه اسلامی، راه حل های گوناگونی برای تشخیص جنسیت خنثی بیان شده است که به مهم ترین آن ها اشاره می شود:

    1. حیض و احتلام و دارا بودن ریش:

    1. «وَ قَالَ الْعَلَّامَةُ فِي الْمُخْتَلَفِ قَالَ ابْنُ أَبِي عَقِيلٍ الْخُنْثَى عِنْدَ آلِ الرَّسُولِ ع يُنْظَرُ فَإِنْ كَانَ هُنَاكَ عَلَامَةٌ يَتَبَيَّنُ بِهَا الذَّكَرُ مِنَ الْأُنْثَى مِنْ بَوْلٍ أَوْ حَيْضٍ أَوِ احْتِلَامٍ أَوْ لِحْيَةٍ أَوْ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ فَإِنَّهُ يُوَرَّثُ عَلَى ذَلِكَ.»[1]

    2. ملاک ادرار: اگر خنثی از یکی از دو آلت تناسلی مردانه یا زنانه بول کند، به همان جنس ملحق است.

    1. «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ مَوْلُودٍ وُلِدَ لَهُ قُبُلٌ وَ ذَكَرٌ كَيْفَ يُوَرَّثُ قَالَ إِنْ كَانَ يَبُولُ مِنْ ذَكَرِهِ فَلَهُ مِيرَاثُ الذَّكَرِ وَ إِنْ كَانَ يَبُولُ مِنَ الْقُبُلِ فَلَهُ مِيرَاثُ الْأُنْثَى.»[2]

    2. «وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ‌ بْنِ يَحْيَى عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يُوَرِّثُ الْخُنْثَى مِنْ حَيْثُ يَبُولُ.»[3]

    3. «وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي مَوْلُودٍ لَهُ مَا لِلذَّكَرِ وَ لَهُ مَا لِلْأُنْثَى فَقَالَ يُوَرَّثُ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِي يَبُولُ إِنْ بَالَ مِنَ الذَّكَرِ وَرِثَ مِيرَاثَ الذَّكَرِ وَ إِنْ بَالَ مِنْ مَوْضِعِ الْأُنْثَى وَرِثَ مِيرَاثَ الْأُنْثَى الْحَدِيثَ.»[4]

    4. «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ (عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ) عَنْ دَارِمِ بْنِ قَبِيصَةَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع أَنَّهُ وَرَّثَ الْخُنْثَى مِنْ مَوْضِعِ مَبَالِهِ.»[5]

    3. سبقت بول از مجرای زنانه یا مردانه: گاه، فرد خنثی، از هر دو آلت بول می کند. در این حالت، ملاک جنسیت، سبقت بول از مجرای زنانه یا مردانه است.

    1. «قَالَ الْكُلَيْنِيُّ وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمَوْلُودِ لَهُ مَا لِلرِّجَالِ وَ لَهُ مَا لِلنِّسَاءِ يَبُولُ مِنْهُمَا جَمِيعاً قَالَ مِنْ أَيِّهِمَا سَبَقَ قِيلَ فَإِنْ خَرَجَ مِنْهُمَا جَمِيعاً قَالَ فَمِنْ أَيِّهِمَا اسْتَدَرَّ قِيلَ فَإِنِ اسْتَدَرَّا جَمِيعاً قَالَ فَمِنْ أَبْعَدِهِمَا.»[6]

    4. تاخیر قطع ادرار از مجرای زنانه یا مردانه: چنان چه فرد خنثی از هر دو مجرای مردانه و زنانه، هم زمان،شروع به ادرار کند - در این حالت – ملاک اخیر مورد توجه قرار می گیرد. (توجه به روایت قبل)

    5. شمارش دنده های سینه: اگر راه‌های پیش گفته نتیجه ندهد، به اعتقاد برخی فقیهان، ملاک و مبنای تعیین جنسیت، شمارش دنده های سینه است.

    1. «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْكَاتِبِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُعَاوِيَةَ بْنِ مَيْسَرَةَ بْنِ شُرَيْحٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مَيْسَرَةَ بْنِ شُرَيْحٍ قَالَ: تَقَدَّمَتْ إِلَى شُرَيْحٍ امْرَأَةٌ- فَقَالَتْ إِنِّي جِئْتُكَ مُخَاصِمَةً فَقَالَ وَ أَيْنَ خَصْمُكِ فَقَالَتْ أَنْتَ خَصْمِي فَأَخْلَى لَهَا الْمَجْلِسَ فَقَالَ لَهَا تَكَلَّمِي فَقَالَتْ إِنِّي امْرَأَةٌ لِي إِحْلِيلٌ وَ لِي فَرْجٌ فَقَالَ قَدْ كَانَ‌ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي هَذَا قَضِيَّةٌ وَرَّثَ مِنْ حَيْثُ جَاءَ الْبَوْلُ قَالَتْ إِنَّهُ يَجِي‌ءُ مِنْهُمَا جَمِيعاً فَقَالَ لَهَا مِنْ أَيْنَ يَسْبِقُ الْبَوْلُ قَالَتْ لَيْسَ مِنْهُمَا شَيْ‌ءٌ يَسْبِقُ يَجِيئَانِ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ يَنْقَطِعَانِ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ فَقَالَ لَهَا إِنَّكِ لَتُخْبِرِينَ بِعَجَبٍ فَقَالَتْ أُخْبِرُكَ بِمَا هُوَ أَعْجَبُ مِنْ هَذَا تَزَوَّجَنِي ابْنُ عَمٍّ لِي وَ أَخْدَمَنِي خَادِماً فَوَطِئْتُهَا فَأَوْلَدْتُهَا وَ إِنَّمَا جِئْتُكَ لِمَا وُلِدَ لِي لِتُفَرِّقَ بَيْنِي وَ بَيْنَ زَوْجِي فَقَامَ مِنْ مَجْلِسِ الْقَضَاءِفَدَخَلَ عَلَى عَلِيٍّ ع فَأَخْبَرَهُ بِمَا قَالَتِ الْمَرْأَةُ فَأَمَرَ بِهَا فَأُدْخِلَتْ وَ سَأَلَهَا عَمَّا قَالَ الْقَاضِي فَقَالَتْ هُوَ الَّذِي أَخْبَرَكَ قَالَ فَأُحْضِرَ زَوْجُهَا ابْنُ عَمِّهَا فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع هَذِهِ امْرَأَتُكَ وَ ابْنَةُ عَمِّكَ قَالَ نَعَمْ قَالَ قَدْ عَلِمْتَ مَا كَانَ قَالَ نَعَمْ قَدْ أَخْدَمْتُهَا خَادِماً فَوَطِئَتْهَا فَأَوْلَدَتْهَا قَالَ ثُمَّ وَطِئْتَهَا بَعْدَ ذَلِكَ قَالَ نَعَمْ قَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع لَأَنْتَ أَجْرَأُ مِنْ خَاصِي الْأَسَدِ عَلَيَّ بِدِينَارٍ الْخَصِيِّ وَ كَانَ مُعَدَّلًا وَ بِمَرْأَتَيْنِ فَقَالَ خُذُوا هَذِهِ الْمَرْأَةَ إِنْ كَانَتِ امْرَأَةً فَأَدْخِلُوهَا بَيْتاً وَ أَلْبِسُوهَا نِقَاباً وَ جَرِّدُوهَا مِنْ ثِيَابِهَا وَ عُدُّوا أَضْلَاعَ جَنْبَيْهَا فَفَعَلُوا ثُمَّ خَرَجُوا إِلَيْهِ فَقَالُوا لَهُ عَدَدُ الْجَنْبِ الْأَيْمَنِ اثْنَا عَشَرَ ضِلْعاً وَ الْجَنْبِ الْأَيْسَرِ أَحَدَ عَشَرَ ضِلْعاً فَقَالَ عَلِيٌّ اللَّهُ أَكْبَرُ ايتُونِي بِالْحَجَّامِ فَأَخَذَ مِنْ شَعْرِهَا وَ أَعْطَاهَا رِدَاءً وَ حِذَاءً وَ أَلْحَقَهَا بِالرِّجَالِ فَقَالَ الزَّوْجُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع امْرَأَتِي وَ ابْنَةُ عَمِّي أَلْحَقْتَهَا بِالرِّجَالِ مِمَّنْ أَخَذْتَ هَذِهِ الْقَضِيَّةَ فَقَالَ إِنِّي وَرِثْتُهَا مِنْ أَبِي آدَمَ (وَ) حَوَّاءَ ع خُلِقَتْ مِنْ ضِلْعِ آدَمَ ع وَ أَضْلَاعُ الرِّجَالِ أَقَلُّ مِنْ أَضْلَاعِ النِّسَاءِ بِضِلْعٍ وَ عَدَدُ أَضْلَاعِهَا أَضْلَاعُ رَجُلٍ وَ أَمَرَ بِهِمْ فَأُخْرِجُوا.»[7]

    6. بزرگی سینه و نحوه ادرار.

    1. «مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْفَتَّالُ الْفَارِسِيُّ فِي رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمُؤْبَتِ فَقَالَ هُوَ الَّذِي لَا يُدْرَى (ذَكَرٌ هُوَ أَوْ أُنْثَى) فَإِنَّهُ يُنْتَظَرُ بِهِ فَإِنْ كَانَ ذَكَراً احْتَلَمَ وَ إِنْ كَانَتْ أُنْثَى حَاضَتْ وَ بَدَا ثَدْيُهَا وَ إِلَّا قِيلَ لَهُ بُلْ عَلَى الْحَائِطِ فَإِنْ أَصَابَ بَوْلُهُ الْحَائِطَ فَهُوَ ذَكَرٌ وَ إِنْ تَنَكَّصَ بَوْلُهُ‌ كَمَا يَتَنَكَّصُ بَوْلُ الْبَعِيرِ فَهِيَ امْرَأَةٌ.»

    7. طبیعی است که چنان چه راه های پیش گفته نتیجه ندهد، فرد دو جنسی به عنوان «خنثای مشکل» شناخته می شود.

امام خمینی بر این عقیده است که:

«مسألة 1 ) لو كان بعض الوراث خنثى بأن كان له فرج الرجال و النساء‌ فإن أمكن تعيين كونه رجلا أو امرأة بإحدى المرجحات المنصوصة أو غير المنصوصة فهو غير مشكل، و يعمل على طبقها، و إلا فهو مشكل.

مسألة 2) المرجحات المنصوصة أمور: الأول أن يبول من أحد الفرجين دائما أو غالبا‌ بحيث يكون البول من غيره نادرا كالمعدوم، و إلا فمحل إشكال، فيرث على الفرج الذي يبول منه، فان بال من فرج الرجال يرث ميراث الذكر، و إن بال من فرج النساء يرث ميراث الأنثى، الثاني سبق البول من أحد الفرجين دائما أو غالبا بنحو عدّ ما عداه كالمعدوم لو بال منهما، فان سبق مما للرجال يرث ميراث الذكر، و إن سبق مما للنساء يرث ميراث الأنثى، الثالث قيل تأخر الانقطاع من أحد‌

الفرجين دائما أو غالبا مع فقد الأمارة الثانية، و فيه إشكال لا يترك الاحتياط بالتصالح مع فقد سائر الأمارات، الرابع عدّ الأضلاع، فإن كان أضلاع جنبه الأيمن أكثر من الأيسر فهو من الرجال و يرث إرث الذكر، و إن كانتا متساويتين يرث إرث الأنثى.

مسألة 3 ) لو فقدت العلائم المنصوصة فإن كانت فيه علائم خاصة بالنساء‌ كرؤية الدم حسب ما ترى النساء أو خاصة بالرجال كإنبات اللحية مثلا فان حصل منها الاطمئنان يحكم بحسبه، و إلا فهو من المشكل.» [8]

توضیح:

مساله1) اگر بعضی از ورثه خنثی باشد، به این که دارای عورت مردان و زنان باشد، پس اگر به یکی از مرجحات منصوص و غیر منصوص، تعیین این که او مرد است یا زن، ممکن باشد، او خنثای غیر مشکل است و بر طبق مرجحات عمل می شود و اگر ممکن نباشد او خنثای مشکل است.

مساله2) مرجحات منصوصه چند امر است: اول این که: دائما از یکی از دو عورت ادرار نماید، یا غالبا چنین باشد به طوری که بول از غیر آن عورت، به ندرت و مانند معدوم باشد و گر نه محل اشکال است، پس طبق آن عورتی که از آن ادرار می نماید، ارث می برد، بنابر این اگر از عورت مردان ادرار کند ارثیه مرد را می برد و اگر از عورت زنان بول می کند ارثیه زن را می برد. دوم: در صورتیکه از هر دو ادرار می کند، دائما سبقت گرفتن بول از یکی از دو عورت باشد، یا غالبا چنین باشد به طوری که غیر آن مانند معدوم شمرده شود، پس اگر از عورت مردان سبقت می گیرد ارثیه مرد را می برد و اگر از عورت زنان سبقت می گیرد ارثیه زن را می برد. سوم: بعضی گفته اند: تاخیر افتادن انقطاع آن از یکی از دو عورت –دائما یا غالبا- با نبود نشانه دوم، ولی در ان اشکال است پس با نبود بقیه نشانه ها ،احتیاط به مصالحه ترک نشود. چهارم: شمردن دنده است پس اگر دنده های طرف راست او بیش تر از طرف چپش باشد از مردان می باشد و ارث مرد را می برد و اگر مساوی باشند ارث زن را می برد.

مساله3) اگر علامت های منصوص نباشند چنانچه در او نشانه های مخصوص زنان باشد مانند دیدن خون همان طور که زن ها می بینند،یا نشانه های مخصوص مردان باشد مانند روییدن موی محاسن، پس اگر از آن ها اطمینان حاصل شود طبق ان حکم می شود و گرنه خنثای مشکل می باشد.

به نظر می رسد امروزه می توان با توجه به تحولات عظیم علمی و پیشرفت دانش پزشکی، از این تخصص در تشخیص جنسیت استفاده کرده و اساسا مغایرتی با فقه هم ندارد، بلکه در تعیین جنسیت کمک بسزایی می کند. به عبارت دیگر: در تشخیص وضعیت بدنی و اندام تناسلی، تشخیص طب و متخصصان فن کار ساز است. به خصوص اگر اطمینان سخت باشد.

احکام ویژه خنثای مشکل

الف.حرمت پوشیدن حریر خالص و حرمت استفاده از طلای زرد

ب) بطلان نماز در صورت استفاده از طلا و حریر خالص

ج) لزوم پوشش کامل

د) ممنوعیت امامت جماعت برای مردان

هـ) ممنوعیت استفاده از لباس دوخته در حال احرام

و) و تشخیص بلوغ از طریق سن: یکی از راه های شناخت بلوغ، ملاک سن است، چنان‌چه راه شناخت بلوغ خنثای مشکل، بر اساس ملاک سن باشد، راه احتیاط آن است که حداقل سن بلوغ که 9 سال است، مد نظر قرار گیرد.

ز) حرمت نظر خنثای مشکل: خنثای مشکل بر اساس احتیاط شرعی، نباید به بدن مرد یا زن نامحرم نگاه کند.

ح) حرمت ازدواج خنثای مشکل.

ط) ارث: میزان ارث خنثای مشکل، مجموع نصف ارث مرد و نصف ارث زن است.

ی) قرائت نماز: در مورد جهر یا اخفات قرائت نماز، یعنی آیا حمد و سوره را در نماز صبح، مغرب و عشا، همانند مردان بلند بخواند، یا مانند زنان آهسته قرائت کند برای خنثای مشکل، تخییر وجود دارد.

ک) جواز نظر مرد یا زن به خنثای مشکل: از آن‌جایی که خنثای مشکل، احتمالاً در واقع مرد است، پس مردها می توانند به وی نگاه کنند، و از آنجایی که ممکن است در واقع زن باشد، پس زن ها می توانند به وی نگاه کنند. البته قول مخالف نیز وجود دارد و آن این که از باب احتیاط، مردها و زن ها نباید به خنثای مشکل نگاه کنند، چون ممکن است از جنس مخالف آنان باشد.