17. وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَعِيدٍ الرَّقِّيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِرَجُلٍ تَزَوَّجْهَا سَوْءَاءَ وَلُوداً وَ لَا تَزَوَّجْهَا جَمِيلَةً حَسْنَاءَ عَاقِراً- فَإِنِّي مُبَاهٍ بِكُمُ الْأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. [1]

18. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً لَمْ يُمِتْهُ حَتَّى يُرِيَهُ الْخَلَفَ.[2]

روایت دال بر استحباب یک فرزند در مقابل «هیچ» است وکثرت از آن استفاده نمی شود.

19. وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَكْثِرُوا الْوَلَدَ أُكَاثِرْ بِكُمُ الْأُمَمَ غَداً. [3]

20. سَعِيدُ بْنُ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِيُّ فِي الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عِيسَى بْنِ صَبِيحٍ قَالَ: دَخَلَ الْعَسْكَرِيُّ ع عَلَيْنَا الْحَبْسَ وَ كُنْتُ بِهِ عَارِفاً- فَقَالَ لِي لَكَ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ يَوْمَانِ- وَ كَانَ مَعِي كِتَابُ دُعَاءٍ عَلَيْهِ تَارِيخُ مَوْلِدِي- وَ إِنِّي نَظَرْتُ فِيهِ فَكَانَ كَمَا قَالَ- ثُمَّ قَالَ هَلْ رُزِقْتَ مِنْ وَلَدٍ قُلْتُ لَا- قَالَ اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً‌ يَكُونُ لَهُ عَضُداً- فَنِعْمَ الْعَضُدُ الْوَلَدُ- ثُمَّ قَالَ‌:

لازم است در اینجا اشاره کنیم که روایات دیگری هم در این مقام موجود است که ممکن است در نگاه ابتدایی آنها را نیز دارای دلالت بر مدعا بدانیم ولی به جهتی که اشاره می کنیم چنین دلالتی در آنها موجود نیست.

    • الف) روایات داله بر استحباب فرزند صالح:

    1. مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَيْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَيْنَ عِبَادِهِ- وَ إِنَّ رَيْحَانَتَيَّ مِنَ الدُّنْيَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ع- سَمَّيْتُهُمَا بِاسْمِ سِبْطَيْنِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ شَبَّراً وَ شَبِيراً. [4]

    2. وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَيْحَانَةٌ مِنْ رَيَاحِينِ الْجَنَّةِ. [5]

    3. وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ. [6]

    4. وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ مُرْسَلًا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ. [7]

    5. وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِي قُرَّةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَرَّ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع بِقَبْرٍ يُعَذَّبُ صَاحِبُهُ- ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا هُوَ لَا يُعَذَّبُ- فَقَالَ يَا

رَبِّ مَرَرْتُ بِهَذَا الْقَبْرِ عَامَ أَوَّلَ- (وَ هُوَ) يُعَذَّبُ وَ مَرَرْتُ بِهِ الْعَامَ فَإِذَا هُوَ لَيْسَ يُعَذَّبُ- فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنَّهُ أَدْرَكَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ- فَأَصْلَحَ طَرِيقاً وَ آوَى يَتِيماً- فَلِهَذَا غَفَرْتُ لَهُ بِمَا عَمِلَ ابْنُهُ- ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِيرَاثُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَلَدٌ يَعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ- ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع آيَةَ زَكَرِيَّا رَبِّ فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ- وَلِيًّا يَرِثُنِي وَ يَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا.[8]

    6. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مِيرَاثُ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ يَسْتَغْفِرُ لَهُ.[9]

    7. وَ فِي ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِيهِ (عَنْ سَعْدٍ) عَنْ‌ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعُبَيْدِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَيَرْحَمُ الرَّجُلَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ. [10]

اما به نظر می رسد این روایات مطلق فرزند را مطلوب بر نمی شمارد بلکه فرزند صالح را عامل سعادت می داند و لذا تکثیر نسل به طور مطلق (و لو صالح نباشد) از آن فهمیده نمی شود.

همچنین است روایات دسته دوم.

    • ب) روایات داله بر مطلوبیت فرزند کمک کار و دارای مشابهت با پدر

    1. «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ أَنْ يَكُونَ لَهُ وُلْدٌ يَسْتَعِينُ بِهِمْ.» [11]

    2. «وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَى الرَّجُلِ أَنْ يُشْبِهَهُ وَلَدُهُ.» [12]

    3. «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْمُثَنَّى عَنْ سَدِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ أَنْ يَكُونَ لَهُ الْوَلَدُ- يُعْرَفُ فِيهِ شِبْهُهُ وَ خُلُقُهُ وَ خَلْقُهُ وَ شَمَائِلُهُ.» [13]

    • ج) روایات بسیاری که آنها «دعا برای پیدایش فرزند» وارد شده است (این دسته هم مربوط به کسی است که می خواهد بچه دار شود و به صورت مطلق دلالت بر استحباب کثرت اولاد ندارد.

    1. وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ الْجِمَاعَ فَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي وَلَداً- وَ اجْعَلْهُ نَقِيّاً لَيْسَ فِي خَلْقِهِ زِيَادَةٌ وَ لَا نُقْصَانٌ- وَ اجْعَلْ عَاقِبَتَهُ إِلَى خَيْرٍ.[14]

    2. «وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنِ الْحَارِثِ النَّضْرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ- قَدِ انْقَرَضُوا وَ لَيْسَ لِي وَلَدٌ قَالَ ادْعُ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيّاً رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ قَالَ فَفَعَلْتُ فَوُلِدَ لِي عَلِيٌّ وَ الْحُسَيْنُ.»[15]

برخی خواسته اند پس از ارائه روایات مذکور چنین استفاده نمایند که این روایات بیش از مرغوبیت توالد، چیزی را ثابت نمی نماید و صرف مباهات رسول الله(ص) و ثقل ارض به تسبیح نمی تواند دلیل وجوب توالد باشد.[16]

در حالی که میتوان در جواب مدعی شد مباهات رسول الله(ص) صرفاً امری شخصی نیست و به منشأیی الهی بر می‌گردد. به بیان دیگر، این امر مایه مباهات رسول الله بما هو پیامبر اسلام است و نه بما هو عبدٌ من عباد الله. اگرهم نپذیریم که صرف مباهات پیامبر باعث وجوب حکمی می شود امّا«اطلبوا الولد» وجوب دارد و تعلیل به«اُباهی بکم الامم و تثقل الارض بالتسبیح» مانع از ظهور اوامر در وجوب نمی شود.

اللهم الا ان یقال: با توجه به جمله«ان استطعت ان تکون لک ذریة تثقل الارض بالتسبیح فافعل» و با عنایت به روایات دیگر از قبیل روایت جابربن ابی جعفر:«ما یمنع الرّجل ان یتّخذ اهلاً لعلّ الله یرزقه نسمةً تثقل الارض بلا اله الا الله»[17] که گویی علت کثرت ولد را پیدایش نسمه به معنای انسان و یا هر جانداری که روح دارد و کثرت گویندگان کلمه توحید می داند، می‌توان گفت در صورتی که چنین شرایطی نباشد و بر فرض، محیط به گونه ای باشد که فرزندان از توحید روی گردان می شوند، استحباب کثرت اولاد محل خدشه است و لذا می توان مدعی شد که قید مذکور مطلقات را به صورت خاصی مقید می سازد و حتی می توان مدعی شد اگر محیط، محیط اسلامی نیست ولی توحید در آن جامعه موجود است، به واسطه آنکه فرزندان، مسلمان نمی شوند و مایه مباهات رسول الله نیستند، باز هم استحباب به صورت مطلق، محل نظر است.

جمع بندی:

از مجموع آنچه خواندیم مطلوبیت تکثیر نسل فهمیده می شود ولی با توجه به اینکه تکثیر نسل قطعاً واجب نمی باشد(و بر این مطلب به ادله ای اشاره خواهیم کرد) می توانیم استحباب نفسی این امر را قائل شویم، ادله‌ای که بر عدم وجوب تکثیر نسل و اولاد می توان اقاله کرد عبارتند از:

الف) هیچ فقیهی در میان مسلمین حکم به وجوب تکثیر نسل نکرده است. بلکه هیچ فقیهی اصل نکاح را هم واجب ندانسته است، توجه شود که فقها در مورد کسیکه در اثر عدم ازدواج به حرام می افتد، حکم به وجوب ازدواج کرده اند ولی ملاک در آن حکم، وجوب تکثیر نسل نمی باشد.(به این جهت که بگوئیم تکثیر نسل واجب است پس مقدمه اش هم واجب است)

[اللهم الا ان یقال به اینکه نکاح مقدمه انحصاری تکثیر نسل نیست بلکه ممکن است این امر در اثر تملیک کنیز واقع شود.]

ب) در جای خود ثابت شده است که عزل جایز است و روشن است که این امر از موانع تولید نسل می باشد.