دلیل نهم) روایت حلبی

«الْحَسَنُ بْنُ الْفَضْلِ الطَّبْرِسِيُّ فِي مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رُبَّمَا قُمْتُ أُصَلِّي وَ بَيْنَ يَدَيَّ وِسَادَةٌ- فِيهَا تَمَاثِيلُ طَائِرٍ فَجَعَلْتُ عَلَيْهِ ثَوْباً- وَ قَالَ قَدْ أُهْدِيَتْ إِلَيَّ تَمَاثِيلُ طَائِرٍ فَأَمَرْتُ بِهِ فَغُيِّرَ رَأْسُهُ- فَجُعِلَ كَهَيْئَةِ الشَّجَرِ وَ قَالَ- إِنَّ الشَّيْطَانَ أَشَدُّ مَا يَهُمُّ بِالْإِنْسَانِ إِذَا كَانَ وَحْدَهُ.»[1]

مرحوم شیخ درباره دلالت این روایت نیز تشکیک کرده و می‌نویسد:

«و أمّا رواية الحلبي، فلا دلالة لها على الوجوب أصلًا.»[2]

در توضیح اینکه چرا این روایت دال بر حرمت اقتناء نیست نوشته اند:

«و من الواضح أنّ الفعل في مورد خاصّ لا يدلّ على الوجوب، و لعله كانت الطنفسة في البيت و كان أمره بذلك بلحاظ الصلاة فيه كما يشهد بذلك صدر الرواية، هذا مضافا إلى كون الرواية مرسلة.»[3]

توضیح: اولاً: شاید نگهداری مکروه بوده است (یا حتی مکروه هم نبوده و حضرت دوست نداشته) ثانیاً: شاید به

خاطر مغایرت با نماز بوده است ثالثاً: روایت مرسله است.

ما می‌گوئیم:

    1. با توجه به آنچه خواندیم در میان ادله نه‌گانه، تنها حصر روایت تحف العقول قابل قبول است (اگرچه روایت مرسله است و کتاب تحف العقول را هم به نحو توثیق عام نپذیرفتیم) و می‌توان از آن چنین استفاده کرد: «اگر چیزی حرام شده است، دارای فساد محض است» و به جهت اینکه در مقام بیان ضابطه است، حصر اضافی را در آن رد کردیم (اگرچه اشکال دوم امام با توجه به ظهور روایت قابل تامل است.)

    2. اما در مقابل این روایات، ادله ای دال بر جواز نگهداری است، مرحوم شیخ این دسته دوم را «اظهر و اکثر» می‌داند.

ادله جواز نگهداری:

دلیل اول) «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَيْنٍ يَعْنِي ابْنَ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع رُبَّمَا قُمْتُ فَأُصَلِّي وَ بَيْنَ يَدَيَّ الْوِسَادَةُ- فِيهَا تَمَاثِيلُ طَيْرٍ فَجَعَلْتُ عَلَيْهَا ثَوْباً.»[4]

دلیل دوم) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ‌الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَسْجِدٍ يَكُونُ فِيهِ تَصَاوِيرُ وَ تَمَاثِيلُ- يُصَلَّى فِيهِ فَقَالَ تُكَسَّرُ رُءُوسُ التَّمَاثِيلِ- وَ تُلَطَّخُ رُءُوسُ التَّصَاوِيرِ وَ يُصَلَّى فِيهِ وَ لَا بَأْسَ- قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْخَاتَمِ- يَكُونُ فِيهِ نَقْشُ تَمَاثِيلِ سَبُعٍ أَوْ طَيْرٍ- أَ يُصَلَّى فِيهِ قَالَ لَا بَأْسَ.»[5]

دلیل سوم) «وَ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَيْتِ فِيهِ صُورَةُ سَمَكَةٍ- أَوْ طَيْرٍ أَوْ شِبْهِهَا يَعْبَثُ بِهِ أَهْلُ الْبَيْتِ- هَلْ تَصْلُحُ الصَّلَاةُ فِيهِ فَقَالَ لَا- حَتَّى يُقْطَعَ رَأْسُهُ مِنْهُ وَ يُفْسَدَ- وَ إِنْ كَانَ قَدْ صَلَّى فَلَيْسَتْ عَلَيْهِ إِعَادَةٌ.»[6]

ما می‌گوئیم:

استدلال به این سه روایت به جهت آن است که حضرت اصل وجود آنها را در منزل پذیرفته اند.

دلیل چهارم) «وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْوِسَادَةِ وَ الْبِسَاطِ يَكُونُ فِيهِ التَّمَاثِيلُ- فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ يَكُونُ فِي الْبَيْتِ- قُلْتُ التَّمَاثِيلُ فَقَالَ- كُلُّ شَيْ‌ءٍ يُوطَأُ فَلَا بَأْسَ بِهِ.»[7]

ما می‌گوئیم:

    1. در سند روایت عثمان بن عیسی واقفی است[8] ولی به سبب آنچه گفته این وثاقت او مورد قبول است، کشّی او را از اصحاب اجماع دانسته است[9] نجاشی او را از روسای واقفه بر می‌شمارد و می‌نویسد: «او یکی از وکلای حضرت کاظم بود که اموال حضرت کاظم را به زور برداشت و به امام رضا نداد.»[10] نقل است که حضرت رضا از او عصبانی شده ولی بعد توبه کرده است.

    2. مرحوم شیخ با توجه به اینکه مکن است کسی شبه کند شاید این روایت درباره نقش و نگاری است که ساخت آن حلال بوده است، می‌نویسد:

«و سياق السؤال مع عموم الجواب يأبى عن تقييد الحكم بما يجوز عمله، كما لا يخفى.»[11]

    3. برخی گفته اند که روایت مربوط به مجسمه نیست (چراکه مربوط به نقش روی پشتی است) و این در حالی است که از امام خواندیم که احتمال داده بودند نقش های روی پشتی ها به صورت برجسته بوده است.

دلیل پنجم) «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نَبْسُطُ عِنْدَنَا الْوَسَائِدَ- فِيهَا التَّمَاثِيلُ وَ نَفْتَرِشُهَا فَقَالَ- لَا بَأْسَ بِمَا يُبْسَطُ مِنْهَا وَ يُفْتَرَشُ وَ يُوطَأُ- إِنَّمَا يُكْرَهُ مِنْهَا مَا نُصِبَ عَلَى الْحَائِطِ وَ السَّرِيرِ.» [12]

درباره نصب بر دیوار گفته شده است:

«و لعلّ الكراهة فيما نصب على الحائط أو السّرير بلحاظ كونها في قبلة المصلّي أو في مرآه في الصلاة أو بلحاظ وجود شائبة التعظيم لها.»[13]

دلیل ششم) «وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَانَ فِي بَيْتِهِ تَمَاثِيلُ- أَوْ فِي سِتْرٍ وَ لَمْ‌ يَعْلَمْ بِهَا- وَ هُوَ يُصَلِّي فِي ذَلِكَ الْبَيْتِ ثُمَّ عَلِمَ مَا عَلَيْهِ- قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ فِيمَا لَا يَعْلَمُ شَيْ‌ءٌ- فَإِذَا عَلِمَ فَلْيَنْزِعِ السِّتْرَ وَ لْيُكَسِّرْ رُءُوسَ التَّمَاثِيلِ.»[14]

توضیح: حضرت گفته اند لباس (یا پرده) را بکند ولی سر مجسمه را به سبب آنکه در جای نماز است، بردارد.

مرحوم شیخ می‌نویسد:

«فإنّ ظاهره: أنّ الأمر بالكسر، لأجل كون البيت ممّا يُصلّى فيه؛ و لذلك لم يأمر عليه السلام بتغيير ما على الستر و اكتفى بنزعه.»[15]