15. «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَبْنُوا عَلَى الْقُبُورِ وَ لَا تُصَوِّرُوا سُقُوفَ الْبُيُوتِ- فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَرِهَ ذَلِكَ.»[1]

کراهت در لسان روایات اعم از حرمت است و لذا با حرمت قابل جمع است ولی دال بر آن نیست؛ ضمن اینکه چنانکه ذیل روایت اوّل آوردیم اگر حکمی مربوط به خانه باشد، نمی‌توان آن را به هر جایی سرایت داد. اضف الی ذلک اینکه بناء بر قبور قطعا حرام نیست و همین قرینه‌ای بر حمل روایت بر کراهت است.

ما می‌گوئیم همین مضمون در روایات دیگری هم مطرح است:

    1. . «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ وَ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ جَمِيعاً عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ كَرِهَ الصُّوَرَ فِي الْبُيُوتِ».[2]

17 . «وَ عَنِ ابْنِ الْعَرْزَمِيِّ عَنْ حَاتِمِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ أَنَّ عَلِيّاً كَانَ يَكْرَهُ الصُّورَةَ فِي الْبُيُوتِ» [3]

18. «وَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: مَنْ جَدَّدَ قَبْراً أَوْ مَثَّلَ مِثَالًا- فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ.»[4]

درباره سند این روایت می‌توان به فرمایش شهید در ذکری اشاره کرد، مرحوم شهید اوّل در ذکری با اشاره به توجه فقهاء به متن روایت(که خواهیم آورد) چنین نتیجه میگیرند که فقهاء روایت را صحیح می‌دانستند.

«اشتغال هؤلاء الأفاضل بتحقيق هذه اللقطة مؤذن بصحّة الحديث عندهم و إن كان طريقا ضعيفا كما في أحاديث كثيرة اشتهرت و علم موردها و إن ضعف أسنادها، فلا يرد ما ذكره في المعتبر من ضعف محمّد بن سنان و أبي الجارود.»[5]

ما می‌گوئیم:

    1. محمد بن سنان و ابی الجارود را سابقاً توثیق کردیم.

    2. درباره فرمایش شهید در ذکری گفته شده است:

«و أمّا ذكره في الذكرى من أنّ اشتغال الأفاضل بتحقيق لفظ الحديث مؤذن بصحّته عندهم فهو عجيب، فإن بناء العلماء و الأفاضل في جميع الأعصار كان على التحقيق في ألفاظ الأخبار الواردة و مفادها مع قطع النظر عن ضعفها و عدم اعتمادهم عليها. و كأنّه توهّم أنّ اشتغالهم بتحقيق مفادها من قبيل الشهرة العمليّة الجابرة لضعف الأخبار عند الأكثر. و هو ممنوع.»[6]

    3. امّا درباره صحّت سند روایت می‌توان استدلال کرد که مرحوم صدوق روایت را به طور جازمانه به امیرالمومنین نسبت داده و لذا ایشان به صحّت سند اعتماد داشته است.[7]

مرحوم شیخ انصاری درباره این روایت می‌نویسد:

«فإنّ «المثال» و «التصوير» مترادفان على ما حكاه كاشف اللثام عن أهل اللغة. مع أنّ الشائع من التصوير و المطلوب منه، هي الصور المنقوشة على أشكال الرجال و النساء و الطيور و السباع، دون الأجسام المصنوعة على تلك الأشكال.»[8]

درباره فراز نخست این روایت(تجدید قبر)، مرحوم محقق در معتبر می‌نویسد:

«و قد اختلف الأصحاب في رواية هذه اللفظة، فقال سعد بن عبد اللّه: هي «بالحاء المهملة» و عني زينتها، و قال المفيد (ره): «بالخاء» و عني شقها، من خددت الأرض أي شققتها، فيكون النهي على هذا للتحريم.

و قال محمد بن الحسن الصفار: «بالجيم» و عني تجديدها أي تجديد بنائها أو تطيينها، و حكي انه لم يكره رمها و قال البرقي: «بالجيم» و «الثاء» و لم يفسره و قال الشيخ (ره): المعنى ان يجعل القبر حدثا دفعة اخرى.» [9]

توضیح:

    1. سعد بن عبدالله گفته«حدّد»(به حاء) روایت شده است در این صورت معنی: بالا بردن قبر است.

    2. مفید روایت را به خاء(خدّد) نقل کرده است در این صورت معنی شکافتن است.

    3. در این دو صورت نهی تحریمی است.

    4. صفّار روایت را به جیم(جدّد) نقل کرده است در این صورت معنی تجدید بنا و گل‌اندود کردن.(ترمیم)

    5. امّا حکایت شده که مرمّت قبر(رمّ) مکروه نیست.

    6. برخی روایت را «جدّث» نقل کرده و آن را معنی نکرده‌اند.

    7. شیخ طوسی در این صورت روایت را چنین معنی کرده است: قبر را برای دفعه دیگری گور قرار دهند(جَدَث= قبر)

    8. محقق روایت را سنداً قبول ندارد.

ما می‌گوئیم:

    1. اختلاف نسخه(به جز خ) را شیخ صدوق در من لایحضر الفقیه آورده و محقق از ایشان أخذ کرده است. صدوق در پایان نقل اقوال می‌نویسد:«وَ الَّذِي أَذْهَبُ إِلَيْهِ أَنَّهُ جَدَّدَ بِالْجِيمِ‌ وَ مَعْنَاهُ نَبَشَ قَبْراً لِأَنَّ مَنْ نَبَشَ قَبْراً فَقَدْ جَدَّدَهُ وَ أَحْوَجَ إِلَى تَجْدِيدِهِ.»[10]

    2. صدوق در ادامه به نکته‌ای اشاره کرده است و می‌نویسد هر کدام از احتمالات را بگیریم داخل در معنی روایت می‌شود.«وَ إِنَّ مَنْ خَالَفَ الْإِمَامَ ع فِي التَّجْدِيدِ وَ التَّسْنِيمِ وَ النَّبْشِ وَ اسْتَحَلَّ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ.»[11]

بر ایشان اشکال شده است که چگونه به طور هم‌زمان همه این سه معنی را داخل در معنی روایت گرفته‌اند.[12]

    3. برخی از شارحان درباره این روایت نوشته‌اند:

«المعاني المذكورة ليست من ضروريّات الدين حتّى يخرج مستحلّوها بسبب استحلالها عن الإسلام مع أنّ الاستحلال ليس في الرواية. و الذي يدور في خلدي: أنّ معنى الرواية على التمثيل و الاستعارة، حيث شبّه بدن الجاهل بالقبر و روحه بالميّت، لأنّ حياة الروح بالعلم، و ترويج أفعاله و أقواله بالتجديد، و مقصوده- و اللّه أعلم.»[13]

    4. به نظر می‌رسد این گونه برخورد با روایات دارای حجّت نیست و توجیه بدون شاهد است، چراکه لسان ائمه بیان چنین استعاراتی نبوده است.