طائفه چهارم): روایت دال بر کراهت جلوس فی مکان الاجنبیه حتی یبرد:

استدلال به این روایات چنین است که «یستدل بفحواها علی حرمة التشبیب بالاجنبیه بأنّها اقوی منها فی الملاک»:

    1. «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا جَلَسَتِ الْمَرْأَةُ مَجْلِساً فَقَامَتْ عَنْهُ- فَلَا يَجْلِسْ فِي مَجْلِسِهَا رَجُلٌ حَتَّى يَبْرُدَ. وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ- فَلَا يَجْلِسْ أَحَدٌ فِي مَجْلِسِهَا حَتَّى يَبْرُدَ.»[1]

    2. همین مضمون در روایت مفصل شیخ صدوق در خصال آمده است، در آنجا از امام باقر نقل می‌کند: «... و اذا قامت المرأه من مجلسها فلایجوز للرجل أن یجلس فیه حتی یبرد...»[2]

ما می‌گوئیم:

درباره این طائفه و طائفه‌های بعد، در پایان بحث سخن خواهیم گفت:

طائفه پنجم): روایات دال بر رجحان تستر زنان از زنان اهل ذمه

    1. «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا يَنْبَغِي لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَنْكَشِفَ- بَيْنَ يَدَيِ الْيَهُودِيَّةِ وَ النَّصْرَانِيَّةِ- فَإِنَّهُنَّ يَصِفْنَ ذَلِكَ لِأَزْوَاجِهِنَّ.»[3]

طائفه ششم): روایات دال بر رجحان تستر زنان از صبی ممیّز

«وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ عَنِ الصَّبِيِّ- يَحْجُمُ الْمَرْأَةَ قَالَ إِذَا كَانَ يُحْسِنُ يَصِفُ فَلَا.»[4]

ما می‌گوئیم:

بر استدلال بر این روایات اشکال شده است.

اشکال اول)

«الاستدلال بكراهة بعض الأمور على حرمة أمر آخر عجيب غير معهود حتى على القول بالقياس، مضافا إلى عدم وضوح كون الملاك لكراهة الأمور المذكورة تهيج الشهوة.»[5]

همین مطلب را مرحوم خویی مطرح کرده است ایشان اضافه نموده است:

«و قد تقدم نظير ذلك من المصنف في البحث عن حرمة إلقاء الغير في الحرام الواقعي، حيث استدل على الحرمة بكراهة إطعام النجس للبهيمة.

على أن رجحان التستر عن نساء أهل الذمة إنما هو لئلا يطلعن رجالهن على محاسن نساء المسلمين، و رجحان التستر عن الصبي المميز إنما هو لكونه مميزا في نفسه، كما يظهر من الرواية الدالة على ذلك.»[6]

ما می‌گوئیم:

    1. اینکه ملاک را «توصیف کردن برای مردان کافر» دانسته‌اند، ضرری به استدلال نمی‌زند، چراکه همین ملاک در تشبیب وجود دارد.*

    2. مرحوم سید درباره «توصیف برای مردان کافر» می‌نویسد:

«و أمّا رجحان التستر عن نساء أهل الذمّة فلخصوصية فيه، و لذا لا يكون كذلك بالنسبة إلى نساء المسلمين مع أنّهن يصفن لأزواجهنّ، و التستر عن الصبي المميّز مستحب من حيث إنّه مميز لا من كونه واصفا، فيكون الوصف كناية عن كونه مميزا.»[7]

دلیل هشتم): فحوای آیات

مرحوم شیخ با اشاره به 2 آیه شریفه، از فحوای آنها حرمت تشبیب را استفاده کرده است:

«یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلا مَعْرُوفًا.»[8]

«اى همسران پیامبر! شما همچون یكى از آنان معمولى نیستید اگر تقوا پیشه كنید، پس به گونه‌اى هوس‌انگیز سخن نگویید كه بیماردلان در شما طمع كنند، و سخن شایسته بگویید.»

«وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»[9]

و به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاكدامنى ورزند و زيورهاى خود را آشكار نگردانند مگر آنچه كه طبعا از آن پيداست و بايد روسرى خود را بر سينه خويش [فرو] اندازند و زيورهايشان را جز براى شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان [همكيش] خود يا كنيزانشان يا خدمتكاران مرد كه [از زن] بى ‌نيازند يا كودكانى كه بر عورتهاى زنان وقوف حاصل نكرده‌ اند آشكار نكنند و پاهاى خود را [به گونه‌ اى به زمين] نكوبند تا آنچه از زينتشان نهفته مى دارند معلوم گردد اى مؤمنان همگى [از مرد و زن] به درگاه خدا توبه كنيد اميد كه رستگار شويد.

در دفاع از استدلال به آیه سوره نور گفته شده است:

«استيناس كون المنع في الآية بلحاظ كونه مهيجا غير بعيد كما لا يبعد إسراؤه إلى التشبيب بهنّ بهذا الملاك.»[10]

ما می‌گوئیم: بر استدلال فوق اشکالاتی مطرح شده است:

اشکال اول) درباره آیه سوره احزاب گفته شده:

«يستفاد من هذه الآية اختصاص نساء النبيّ صلّى اللّه عليه و آله- بلحاظ احترامه الخاصّ- بلزوم الاحتفاظ، فلا يستفاد منها لزوم الاحتفاظ على غيرهنّ فضلا عن أن يستفاد منها حرمة التشبيب بهنّ. نعم يستأنس منها رجحان احتفاظهن و كراهة التشبيب بهنّ، فتدبّر.»[11]

اشکال دوم) مرحوم خویی می‌نویسد:

«أنه لا دلالة في شي‌ء من ذلك على حرمة التشبيب، كما لا دلالة عليها في حرمة التعريض بالخطبة لذات البعل و لذات العدة الرجعية، و التعريض هو الإتيان بلفظ يحتمل الرغبة في النكاح مع كونه ظاهرا في النكاح، كأن يقول: رب راغب فيك، و حريص عليك، أو اني راغب فيك، أو أنت علي كريمة، أو عزيزة، أو إن اللّه لسائق إليك خيرا، أو رزقا، أو نحو ذلك.» [12]

ما می‌گوئیم:

درباره اینکه آیا جایز است از زنی که قصد ازدواجش را داریم خواستگاری کنیم، به آیه شریفه:

«وَلا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فِی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَلَکِنْ لا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلا أَنْ تَقُولُوا قَوْلا مَعْرُوفًا وَلا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّکَاحِ حَتَّى یَبْلُغَ الْکِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی أَنْفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ.»

و گناهی بر شما نیست که به طور کنایه، (از زنانی که همسرانشان مرده‌اند( خواستگاری کنید، و یا در دل تصمیم بر این کار بگیرید (بدون اینکه آن را اظهار کنید). خداوند می‌دانست شما به یاد آنها خواهید افتاد؛ (و با خواسته طبیعی شما به شکل معقول، مخالف نیست؛) ولی پنهانی با آنها قرار زناشویی نگذارید، مگر اینکه به طرز پسندیده‌ای (به طور کنایه) اظهار کنید! (ولی در هر حال،) اقدام به ازدواج ننمایید، تا عدّه آنها سرآید! و بدانید خداوند آنچه را در دل دارید، می‌داند! از مخالفت او بپرهیزید! و بدانید خداوند، آمرزنده و بردبار است (و در مجازات بندگان، عجله نمی‌کنید).

استناد شده و گفته شده است:

«و ورد عن الصادق عليه السّلام في تفسير القول المعروف: «يلقاها فيقول: إنّي فيك لراغب و إنّي للنساء لمكرم.» و فيه دلالة على جواز قول هذه الجملة للمعتدة، و أمّا حرمة قولها لذات البعل فلم أعثر عاجلا على رواية فيها، فتتبع.»[13]

جمع بندی ادله:

    1. از مجموع ادله می‌توان چنین استفاده کرد که تشبیب بما هوهو حرام نیست، بلکه اگر باعث پدید آمدن عنوان حرام دیگری شود، حرام خواهد بود، توجه شود که تشبیب مرأه معیّنه معروفه ملازمه‌ای با هیچکدام از عناوین حرام ندارد.

مرحوم سید یزدی نیز چنین جمع بندی دارند:

«ثم إن التحقيق عدم كون التشبيب من حيث هو محرّما من المحرّمات لعدم الدّليل عليه بعنوانه و عدم كونه ملازما لعنوان من العناوين المحرّمة نعم لو اتّحد مع عنوان محرّم حرم من تلك الجهة كما في كلّ مباح كان كذلك‌.»[14]