ما می‌گوئیم:

    1. نکته ایشان، استفاده‌ای است که از معنی «ما ظهر منها» کرده‌اند. ایشان می‌گویند «ما ظهر منه» یعنی آنچه «ظاهر شد» و این با ظهور غیر اختیاری سازگار است.

    2. مرحوم شعرانی در پاسخ به این سوال که «پس چرا روایات، ماظهر را وجه و کفین معرفی کرده است؟» می‌نویسد:

«و قد فسّر فى هذه الاخبار ما يظهر بنفسه من غير اختيار بالوجه و الكفين و ذلك لانّ المرأة ليست بمعذورة أن ظهر بعض أعضائها الآخر كالجيد و الصدر و السّاق لانّها لا تظهر بنفسها فى غالب عادات النساء الّا أن يكون فى بيتها فيطلع عليها رجل أجنبى بغير اختيار و يرى غير الوجه و الكفين و يشمله قوله تعالى الّا ما ظهر منها و لكن اتفاق وقوع مثله قليل، و انّما يتفق الظهور بنفسه من غير اختيار غالباً فى الوجه و الكفين و القدمين لخروج المرأة فى حوائجها و عدم اعتياد لبس الجوارب و ستر الكف و‌ زوال النّقاب عن بعض الوجه بالريح و مثلها، فقيّد فى هذه الاخبار الزينة الظاهرة و الحاصل أنه لا فرق بين الوجه و الكفين و ساير الاعضاء، اما اختياراً فلا يجوز ابداء هما و النظر اليها، و امّا اضطراراً فهو خارج عن التكليف و لا حرج فيه، و إنّما خص ذكر الوجه و الكفين فى الاستثناء لغلبة الاضطرار و الظهور بنفسها فيها»[1]

توضیح:

    1. آیه می‌گوید هرچه غیر اختیاری است، جایز است چه وجه و کفین باشد و چه غیر آن.

    2. ولی چون معمولاً وجه و کفین دیده می‌شود، آن را در روایات مطرح کرده است.

ما می‌گوئیم:

    1. ممکن است درباره روایات بگوئیم روایات می‌گویند: «باید خود را بپوشانند، در دست و صورت که اگر خود به خود ظاهر شود اشکال ندارد، ولی در غیر دست و صورت اگر به صورت غیر اختیاری باشد، اشکال دارد؛ البته توجه شود که مراد آن است که اگر زن می‌داند که وقتی بیرون برود به طور غیر اختیاری دست و صورت او دیده می‌شود، این اشکال ندارد ولی اگر می‌داند با رفتن به جایی مازاد برآن دیده می‌شود، رفتن اشکال دارد.»

    2. آیت الله شبیری در درس نکاح خود می‌فرمودند: در «ما ظهر منها» سه احتمال مطرح است:

الف) ما یظهر من دون اختیار. (که در این صورت باید روایات را هم بر همین معنی حمل کنیم)

ب) آنچه خود ظاهر می‌کند. (که این مستهجن است، چراکه معنی چنین می‌شود: مخفی کنید زینت‌ها را مگر آنها را که خودتان می‌خواهید ظاهر کنید.)

ج) آنچه معمولاً و در عرف ظاهر است را می‌توانید ظاهر کنید.

    3. بر احتمال سوم اشکال شده است که در این صورت، دیگر حکم حجاب تأسیسی نیست بلکه تقریر سنت عرب است.

    4. آیت الله شبیری احتمال سوم را پذیرفته است و پاسخ می‌دهند که علیرغم این، حکم مذکور تاسیسی است، چراکه در عرف معمول در زمان‌های مختلف و مکان‌های مختلف، حدود ظهور فرق دارد، ولی با توجه به روایات که ماظهر را وجه و کفین تعیین می‌کند، حدود این ظهور عرفی معلوم شده است.

ایشان هم‌چنین احتمال اول را رد می‌کنند، چراکه این احتمال با روایات نمی‌سازد، چراکه در این صورت باید روایات از باب «غلبه عادی» باشد در حالیکه ظهور روایات چنین نیست.[2]

    5. امّا بر سخن ما درباره جمع بین فرمایش مرحوم شعرانی و روایات این اشکال مطرح است که آنچه در این فرض مطرح شده است، زائد بر دلالت آیه و روایات، متضمن مطالبی است که دلیلی برای آن موجود نیست.

    6. نکته دیگر در اشکال بر مرحوم شعرانی آن است که طبق بیان ایشان، چنانکه که خود تصریح دارند،[3] استثناء در «لایبدین الاّ ما ظهر» استثناء منقطع است چراکه معنی چنین می‌شود: «اختیاراً آشکار نکنید الاّ آنچه غیر اختیاری ظاهر شده است» و روشن است که امر غیر اختیاری داخل در مستثنی فیه (امر اختیاری) نیست ولی طبق احتمال سوّم استثناء متصل است چراکه آیه می‌گوید «همه زینت‌ها را بپوشانید مگر دست و صورت» و چنانکه در جای خود گفته شده است، اصل در استثناء، اتصال است.

جمع بندی:

با توجه به روایات که در تفسیر آیه وارد شده است، روئیت وجه و کفین و زینت‌های آنها اگر بدون ریبه باشد جایز است و ستر آنها هم واجب نیست، توجه شود که تقیید به صورت عدم ریبه، محتاج اثبات از ادله خاص آن است. البته اگر آرایش به نوعی باشد که عرفاً مستلزم نظر ریبه است (حتی اگر زن علم به فعلیت «نظر مع الریبه» ندارد) علی الاحوط لازم است پوشانده شود چراکه لازم است زن خود را در «معرض نظر ریبه» هم قرار ندهد. چنانکه در اصل حجاب آنچه واجب است، وجوب ستر در صورتی است که احتمال رؤیت نامحرم مطرح باشد. البحث موکول الی محله.