• دلیل هشتم) دلیل امام خمینی

حضرت امام به عنوان نخستین دلیل می نویسند:

«لا ينبغي الإشكال في حرمة بيعها و بطلانه في الصور التي يترتّب عليها الحرام، لاستقلال العقل بقبح ما يترتّب عليه عبادة الأوثان و مبغوضيّته، بل قبح تنفيذ البيع و إيجاب الوفاء بالعقد المترتّب عليه عبادة غير اللّه- تعالى. بل لو ادّعى أحد القطع بأنّ الشارع الأقدس الذي لا يرضى ببيع الخمر و شرائها و عصرها و لعن بائعها و مشتريها و حرّم ثمنها و جعله سحتا، لا يرضى بذلك في الصنم و لا يرضى ببيعه و شرائه و نحوهما. بل يستفاد من الأدلّة أنّ تحريم ثمن الخمر و سائر المسكرات و تحريم بيعها و شرائها، للفساد المترتّب عليها، و معلوم أنّ الفساد المترتّب على الأوثان و بيعها و شرائها، أمّ جميع المفاسد، و ليس وراء عبادان قرية. بل يظهر من الروايات المنقولة‌ عن رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و أبي جعفر- عليه السلام-، و أبي عبد اللّه- عليه السلام-، مستفيضة، أنّ مدمن الخمر كعابد وثن، أنّ عبادته شرّ منه يترتّب عليها فوق ما يترتّب عليه، فكيف يمكن ذلك التشديد في الخمر لقلع الفساد دون الأوثان؟»[1]

توضیح:

    1. عقل حکم می کند که هرچه نتیجه اش عبادت بت است، قبیح است و مبغوض شارع می باشد [پس حکم تکلیفی بیع، حرمت است چراکه کل ما حکم بقبحه العقل حکم بحرمته الشرع]

    2. عقل حکم می کند که تنفیذ بیع و ایجاب وفاء به عقدی که عبادت غیر خدا بر آن مترتب است، قبیح است [پس حکم وضعی هم فساد است]

    3. پس اگر کسی ادعا کند که شارعی که بیع خمر و لوازم آن را حرام می داند، در مورد بت هم بیع و لوازم آن را حرام می داند [حرف درستی زده است]

    4. بلکه می توان از ادله استفاده کرد که علت تحریم ثمن خمر، فساد موجود در آن است [پس علت فساد است] و همین فساد به نحو اتم در بت موجود است.

    5. بلکه وقتی در روایت داریم که دائم الخمر مثل عبادت کننده بت است، معلوم می شود که عبادت بت از خمر بدتر است و آنچه بر بت مترتب است از آنچه بر خمر مترتب است بیشتر است.

ما می گوییم:

    1. آنچه در کلام امام مطرح است، قابل تبدیل به 4 دلیل است:

    • الف) حکم عقل به حرمت بیع و بطلان بیع

    • ب) ذوق فقاهت بر اینکه شارعی که به خمر راضی نیست قطعاً به بت هم راضی نیست.

    • ج) تعمیم علت (علتی که قطع داریم به وجودش) که عبارت باشد از فساد.

    • د) ادعای یکی بودن حکم مدمن خمر و عابد وثن و استفاده حکم از تشبیه مطرح شده.

    2. در مورد دلیل چهارم می توانیم بگوییم تشبیه درمدمن خمر است و نه کسی که یک بار خمر را شرب کرده است.

اللهم الا أن یقال: آنچه به عنوان ادله دوم و سوم و چهارم مطرح کردیم ادله ای است برای اثبات «اولویت» بت نسبت به خمر و لذه هر سه دلیل واحدی را ثابت می کنند. پس دلیل آن است که حکم بت از حکم خمر اولی است چراکه: اولا قطع داریم و ثانیاً فساد علت است و این فساد در بت بیشتر است، و ثالثاً دائم الخمر از کسی که یک بار خمر می نوشد بدتر است و دائم الخمر عابد بت است.

    3. برخی از شاگردان امام، ضمن اینکه کلام امام را پذیرفته اند، دلیل چهارم امام (تشبیه) را دلیل شرعی دانسته اند و آن را از آنچه ممکن است درباره حکم عقل مطرح شود، مبرّی دانسته اند، ایشان می نویسد:

«و بذلك يظهر ثبوت التكليف و الوضع معا في المسألة و عدم انحصار دليلها في دليل العقل حتى يناقش في جريان الاستصحاب في الموارد المشكوكة في المسألة، بناء على المناقشة في جريانه في الأحكام الشرعيّة المستنبطة من الأحكام العقليّة المحضة كما ذكره الشيخ الأعظم «ره» في الرسائل.» [2]

    4. درباره حکم عقل، باید به طور مفصل بحث کنیم ولی فی الجمله اشاره کنیم که می توان حکم عقل را چنین برشمرد که هرگاه عقل (یا عقلا) حکم کنند که باید قانون گذار چنین حکمی را مطرح کند، می توان آن را پذیرفت. و در ما نحن فیه عقل می گوید شارع باید به بطلان بیع و حرمت خمر حکم کند (و به این بیان می توان حکم عقل را در مورد بطلان و فساد هم جاری دانست در حالیکه اگر به قاعده ملازمه اشاره کنیم قاعده ملازمه صرفاً بین فساد و حرمت است و نه فساد و بطلان)

    5. می توان به دلیل امام، بحث حرمت بیع مجسمه و تصویر را هم ضمیمه کرد یعنی اگر کسی بیع آن را حرام می‌داند، شاید بتواند به طریق اولی حکم به حرمت بیع بت کند. اللهم الا ان یقال که حرمت بیع مجسمه به خاطر تشبه به خالق است و ربطی به بحث ما ندارد.