1. خلیل هم در العین رجس را «کل شیء یستقذر» معنی کرده است و می نویسد: «و رجس الشيطان وسوسته و همزه.» [1]

    2. با توجه به آنچه آوردیم و از خلیل نقل کردیم، رجس در اینجا به معنای وسوسه شیطان است. در این صورت معنای آیه چنین می شود: «خمر و قمار وسوسه شیطان هستند و از وسوسه شیطان اجتناب کنید» در این صورت اصلاً آیه ناظر به بحث نجس و متنجس نیست.

توجه شود که کلام خلیل در مقام تفسیر نیست (چنانکه لسان العرب ظاهراً چنین است) بلکه در مقام نقل معنای لغت است. و لاأقل آنکه این کلام، استناد به آیه را با مشکل مواجه می کند.

    3. مؤید این معنی آن است که اگر رجس را به معنای وسوسه دانستیم، آیه به صورت روان معنی می شود ولی اگر رجس به معنای نجاست فقهی باشد باید در «میسر» قائل به تکلفات عدیده شویم چراکه مسلماً میسر نجس نیست و لذا باید بگوییم آن را مجازاً و ادعاءً نجس دانسته اند.

یعنی شارع به صورت مجازی گفته است «میسر» نجس است تا اثر آن یعنی اجتناب را برای آن حمل کند واین نوع تنزیل و ادعا اگرچه ممکن است ولی به هر حال مجاز است. أضف الی ذلک که این نوع ادعا را امام موهون نیز می دانند:

«مع أنّ في تنزيل عبادة الأوثان- التي هي كفر باللّه العظيم- منزلة القذارة، أو تنزيل نفسها منزلتها- أي منزله القذارة الصورية في وجوب الاجتناب- ما لا يخفى من الوهن، فإنّه من تنزيل العظيم، منزلة الحقير في مورد يقتضي التعظيم»[2]

مرحوم مامقانی نیز التزام به اینکه رجس به معنای نجس باشد را رد کرده است، هر چند به معنی وسوسه اشاره نکرده است.

«إن الالتزام بكون الرجس في الآية هو خصوص النجس مما يأبى عنه مساقها لأنه قد جعل فيها خبرا عن الخمر و الميسر و الأنصاب و الأزلام و من البين انه كما يصحّ الاخبار بالنجاسة عن الخمر (كذلك) يمتنع الاخبار بها عن قرينتيه؟ الذين هما الأنصاب و الأزلام فلا بد و ان يكون بمعنى عام يصح حمله على الجميع و هو القذر أو العقاب و الغضب بمعنى سبب العقاب و الغضب‌.» [3]

    4. روایاتی که در آنها رجس وارد شده است؛ برخی رجس را به معنای شک گرفته اند. این دسته از روایات رجس در آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت» رجس را به معنای شک دانسته اند.

    • «قَالَ الرِّجْسُ هُوَ الشَّكُّ وَ اللَّهِ لَا نَشُكُّ فِي رَبِّنَا أَبَداً.»[4]

    • «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يُوصَفُ وَ كَيْفَ يُوصَفُ وَ قَالَ فِي كِتَابِهِ- وَ ما قَدَرُوا اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ فَلَا يُوصَفُ بِقَدْرٍ إِلَّا كَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِكَ وَ إِنَّ النَّبِيَّ ص لَا يُوصَفُ وَ كَيْفَ يُوصَفُ عَبْدٌ احْتَجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِسَبْعٍ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ فِي الْأَرْضِ كَطَاعَتِهِ فِي السَّمَاءِ فَقَالَ وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ مَنْ أَطَاعَ هَذَا فَقَدْ أَطَاعَنِي وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِي وَ فَوَّضَ إِلَيْهِ وَ إِنَّا لَا نُوصَفُ وَ كَيْفَ يُوصَفُ قَوْمٌ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ هُوَ الشَّكُّ.» [5]

همین معنی در روایت دیگری هم هست:

    • «حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ الْعَطَّارُ بِنَيْسَابُورَ سَنَةَ اثْنَتَيْنِ وَ خَمْسِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ النَّيْسَابُورِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَمَنْ يُرِدِ اللّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ قَالَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ بِإِيمَانِهِ فِي الدُّنْيَا إِلَى جَنَّتِهِ وَ دَارِ كَرَامَتِهِ فِي الْآخِرَةِ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلتَّسْلِيمِ لِلَّهِ وَ الثِّقَةِ بِهِ وَ السُّكُونِ إِلَى مَا وَعَدَهُ مِنْ ثَوَابِهِ حَتَّى يَطْمَئِنَّ إِلَيْهِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ دَارِ كَرَامَتِهِ فِي الْآخِرَةِ لِكُفْرِهِ وَ عِصْيَانِهِ لَهُ فِي الدُّنْيَا يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً حَتَّى يَشُكَّ فِي كُفْرِهِ وَ يَضْطَرِبَ مِنِ اعْتِقَادِهِ قَلْبُهُ حَتَّى يَصِيرَ كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ كَذلِكَ يَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ‌.» [6]