موضوع: الأصول العملية/أصالة البرائة /تنبیهات بحث قاعده من بلغ

روایت: عن رسول الله(ص): لِيَكُن لك في كل شيء نيةٌ صالحةٌ حتى في النوم والاكل[1] .

در هر چیزی نیت صالحه داشته باش حتی در خوابیدن و غذا خوردن.

نیت می تواند عادت را عبادت کند و می تواند عبادت را عادت کند، خوابیدن و غذا خوردن عادت است اما کسی اگر این کارها را برای خدا انجام بدهد، بخوابد تا توان انجام وظیفه بتواند بکند قو علی خدمتک علی جوارحی.

در اعلام الوری آمده، شخصی به نام قزمان در جنگ احد عالی می جنگید، اصحاب به پیامبر گفتند قزمان معرکه کرده است، حضرت فرمود لا خیر فیه، بعد خبر دادند مجروح شد، حضرت فرمود لا خیر فیه، بعد خبر دادند که در آستانه شهید شدن هست، حضرت فرمود از او بپرسید برای چه به جبهه آمدی؟ به او گفتند خوشابحالت که داری شهید می شوی، گفت شهادت چی هست، من که خدا را قبول ندارم، داشتم در مدینه می رفتم چند تا زن گفتند جوان ترسو را ببین، آمدم به آنها نشان بدهم که ترسو نیستم؛ جهاد عبادت است اما چون خدا در آن نیست خیری هم در آن نیست.

خلاصه:

بحث پیرامون قاعده من بلغ بود، رسیدیم به تنبیهات بحث، برای ما روشن شد که از این قاعده من بلغ می توان استحباب مستحبات را به روایت ضعیف هم اثبات کند.

لیست تنبیهات هم این بود: یک. مسئله فقهیه است یا اصولی یا کلامی؟ دو. تشخیص بلوغ ثواب کار مجتهد است یا مقلد؟ سه. اگر در موردی بلوغ الثواب بود اما دلیل معتبری بر حرمت داشتیم چه کنیم؟ چهار. آیا شامل مکروهات هم می شود؟

پنج: آیا قاعده من بلغ فقط آنچه را که از پیامبر رسیده است را مستحب می کند یا آنچه که از امامان رسیده را هم مستحب می کند؟

سه گروه روایت در این زمینه داریم: (این روایات در باب 18 مقدمة العبادات آمده است)

گروه اول: روایاتی که مطلقُ بلوغ ثواب را بیان می کند؛ سه روایت را می خوانیم که احادیث 6، 8 و 9 باب می باشند.

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ‌ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ‌ عَنْ أَبِيهِ‌ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ قَالَ‌: مَنْ سَمِعَ شَيْئاً مِنَ اَلثَّوَابِ عَلَى شَيْ‌ءٍ فَصَنَعَهُ كَانَ لَهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَى مَا بَلَغَهُ‌. [2]

روایت مطلق بلوغ ثواب را بیان می کند نه اینکه بلوغ ثواب از شخص خاصی را بگوید.

أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِي عُدَّةِ اَلدَّاعِي قَالَ رَوَى اَلصَّدُوقُ‌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ‌ بِطُرُقِهِ إِلَى اَلْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ‌: أَنَّ مَنْ بَلَغَهُ شَيْ‌ءٌ مِنَ اَلْخَيْرِ فَعَمِلَ بِهِ كَانَ لَهُ مِنَ اَلثَّوَابِ مَا بَلَغَهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنِ اَلْأَمْرُ كَمَا نُقِلَ إِلَيْهِ‌. [3]

روایت مرسل است.

عَلِيُّ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ طَاوُسٍ‌ فِي كِتَابِ اَلْإِقْبَالِ‌ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ قَالَ‌: مَنْ بَلَغَهُ شَيْ‌ءٌ مِنَ اَلْخَيْرِ فَعَمِلَ بِهِ كَانَ لَهُ [أَجْرُ] ذَلِكَ وَ إِنْ (لَمْ يَكُنِ اَلْأَمْرُ كَمَا بَلَغَهُ‌) . [4]

این طایفه از روایات ، بلوغ الثواب عن النبی را می گیرد، بلوغ الثواب عن الائمه را هم می گیرد و حتی چه بسا بلوغ الثواب فی کلمات الفقها را هم بگیرد. (این خودش یک تنبیه است که آیا بلوغ ثواب از کلمات فقها استحباب را درست می کند یا نه)

گروه دوم: روایاتی که بلوغ عن النبی را میگیرد.

احْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ اَلْبَرْقِيُّ‌ فِي اَلْمَحَاسِنِ‌ عَنْ عَلِيِّ بْنِ اَلْحَكَمِ‌ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ قَالَ‌: مَنْ بَلَغَهُ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ شَيْ‌ءٌ مِنَ اَلثَّوَابِ فَعَمِلَهُ كَانَ أَجْرُ ذَلِكَ لَهُ وَ إِنْ كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ لَمْ يَقُلْهُ‌. [5]

روایات طایفه اول مطلق بلوغ را می گفتند ولی این طایفه روایاتی را که از پیامبر بیان شده باشند را می گوید.

وَ عَنْ أَبِيهِ‌ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ اَلنَّضْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ‌ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ قَالَ‌: مَنْ بَلَغَهُ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ شَيْ‌ءٌ مِنَ‌ اَلثَّوَابِ فَفَعَلَ ذَلِكَ طَلَبَ قَوْلِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ كَانَ لَهُ ذَلِكَ اَلثَّوَابُ وَ إِنْ كَانَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ لَمْ يَقُلْهُ‌. [6]

گروه سوم: روایاتی که عن الله را می گوید.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ‌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ‌ عَنْ عِمْرَانَ اَلزَّعْفَرَانِيِّ‌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ‌ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ يَقُولُ‌: مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اَللَّهِ عَلَى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِكَ اَلْعَمَلَ اِلْتِمَاسَ ذَلِكَ اَلثَّوَابِ أُوتِيَهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنِ اَلْحَدِيثُ كَمَا بَلَغَهُ‌. [7]

این طایفه هم اطلاق دارد، هم بلغه ثواب عن النبی هم بلغه ثواب عن الامام و هم بلغه ثواب عن الفقها.

روایات طایفه اول و طایفه سوم اطلاق دارند، هم بلوغ الثواب عن النبی را می گیرد هم بلوغ الثواب عن الائمه را میگیرد، اما روایت سه و چهار که بلغه عن النبی را دارد، آیا با این روایات می توانیم بلوغ الثواب از دیگر امامان را هم بر مسند بنشانیم یا نه؟ اگر ثوابی بر اعتکاف ماه رجب از امام سجاد یا سایر ائمه رسیده باشد نه از پیامبر آیا مستحب می شود یا نمی شود؟

در روایتی صحیحه رسیده است که روایات معصومین همه اش یکی هست، می توانیم حدیث امام باقر را به امام صادق نسبت بدهیم یا به دیگر ائمه.

کافی ج1، ص 131 ح 14: وسائل ج27 ص 83

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ(ابی القاسم، ماجیلویه، از مشایخ کلینی، ثقه، یا علی بن محمد بن علان کلینی هست که او هم ثقه هست) عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ(بن آدمی، الامر فی الامر سهل) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ(مهمل) عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اَلْعَزِيزِ(چهره مشکوک تاریخ است، 12 دلیل بر مثبت بودنش هست 12 دلیل هم بر منفی بودنش هست) (نکته:البته این فرد عمربن عبدالعزیز زحل است امامی و ثقه، نجاشی گفته: عربي بصري مخلط، اختیار معرفه الرجال گفته: سَمِعْتُ اَلْفَضْلَ بْنَ شَاذَانَ‌، يَقُولُ‌: زُحَلُ أَبُو حَفْصٍ‌ يَرْوِي اَلْمَنَاكِيرَ، وَ لَيْسَ بِغَالٍ‌.نتیجه: فقد اعتمد علیه احمدبن محمد بن عیسی الاشعری،التشدد فی الاخذ عن المشایخ و روی عنه کتابه، و اما رمیه بالتخلیط و روایة المناکیر فغیر مقبولٍ، لاحتمال کونه مبنیا علی الغلو)عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ‌(جوالیقی) وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ‌(الناب، ثقه) وَ غَيْرِهِ‌ قَالُوا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ‌: حَدِيثِي حَدِيثُ أَبِي وَ حَدِيثُ أَبِي حَدِيثُ جَدِّي وَ حَدِيثُ جَدِّي حَدِيثُ اَلْحُسَيْنِ‌ وَ حَدِيثُ اَلْحُسَيْنِ‌ حَدِيثُ اَلْحَسَنِ‌ وَ حَدِيثُ اَلْحَسَنِ‌ حَدِيثُ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ وَ حَدِيثُ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ‌ حَدِيثُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌ وَ حَدِيثُ رَسُولِ اَللَّهِ‌ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‌. [8] [9]

بنابراین طبق این روایت اگر بلوغ الثواب از امام عسکری هم شده باشد مثل این است که بلوغ الثواب عن النبی باشد است.

روایت دیگری در این عرصه هست که تصریح دارد، جامع احادیث الشیعه (آقای بروجردی می خواستند کتابی بنویسند که جای وسائل را بگیرد، منتها در زمان حیاتشان چند جلد بیشتر آماده نشد، بعد از ایشان یکی از شاگردان ایشان شیخ اسماعیل ملایری این را در سی جلد تکمیل کرد) ج1 ص 181:

وممّا رويناه من كتاب حفص بن البختري(روایت مرسل است، او ثقه است و اختلافی بین او و آل زراره بوده و رماه بالشطرنج) قال: قلت لأبي عبدالله (عليه السلام): نسمع الحديث منك فلا أدري منك سماعه أو من أبيك؟ فَقَالَ: مَا سَمِعْتَهُ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ أَبِي، وَمَا سَمِعْتَهُ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ رسول الله (صلى الله عليه وآله).[10]

از شما حدیثی می شنویم، نمی دانیم ناقل از شما شنیده یا از پدر شما، فرمود هرچه از من شنیدی بگو امام باقر فرموده، و هر چه از من شنیدی بگو از رسول الله شنیدم.

به این ترتیب پرونده این تنبیه را هم می بندیم که هم بلوغ الثواب عن النبی استحباب درست می کند و هم بلوغ الثواب عن الائمه.

تنبیه ششم: اگر در روایتی فضیلت مکانی ذکر شده باشد یا فضیلت اشخاصی ذکر شده باشد، آیا در این گونه روایات هم احادیث من بلغ آن فضیلت را بر مسند می نشاند یا نمی نشاند؟

بحث بسیار مهمی است چون چیزهایی که مداحان می خوانند زیرمجموعه این بحثی است که امروز می خوانیم.

الان بحث می کنیم آیا در فضائل هم سند ساقط باشد اشکال دارد یا ندارد؟

دو گروه و جبهه بندی هست، مشهور بزرگان (که اسامی شان را می خوانیم) گفته اند ملحق می شود، در فضائل و مناقب و روضه ها ما نیاز به سند قوی نداریم، آنچنان که در مستحبات ما با سند ضعیف هم استحباب درست می کنیم با سند غیر قوی هم می توانیم، منتها به شرط اینکه خلاف قرآن و سنت قطعیه نباشد، به شرط اینکه خلاف عقل نباشد.

پس در فضائل و مناقب و روضه ها به این سه شرط ولو سندش قوی نبود نقلش جایز است.

نظر دوم این است که جایز نیست، ملا احمدنراقی (پسر، ولی پدر شمول را معتقد است) و محقق نائینی.

بر ما هست که دو بحث داشته باشیم:

یک. اینکه چه کسانی معتقدند که احادیث من بلغ روایات فضائل را می گیرد؟

در خط مقدم شهید ثانی است، شیخ انصاری، سید محمد مجاهد فرزند صاحب ریاض در مفاتیح و علامه مجلسی در بحار الانوار. اینها گفته اند احادیث من بلغ اینها را می گیرد و سه دلیل هم آورده اند که انشاءالله جلسه آینده بیان خواهد شد.