واجب تعبدی و توصّلی/ اوامر /مباحث الفاظ

موضوع: مباحث الفاظ / اوامر / واجب تعبدی و توصّلی

کلام در ثمرات قول به این بود که صیغه امر و یا خبر در مقام انشاء دلالتش بر وجوب از چه باب است و ثمرات دیگری اشاره شده که مراجعه کنید.

نکته کوتاهی اشاره کنیم و پرونده بحث را جمع کنیم.

برخی کلمات به کار می‌روند که آیا ظهور در وجوب دارند و یا ندب و استحباب.

مثلاً کلمه ینبغی: آیت الله خویی ظهور در وجوب دارد و اگر هم ینبغی را برای استحباب آمده است این کلام و اصطلاح علماست و الا لو خلینا و نفسنا ظهور در وجوب دارد یعنی طلبی است که ترخیص در ترک نیامده و عقل استفاده وجوب می‌کند.

ینبغی یعنی به جاست در شریعت اینطور رفتار بشود و جایگاهش در شریعت اینچنین است.

کلمه دوم: صلح یصلح:

این کلمه هم دال بر وجوب دارد؛ صلاحیت تشریعیه اینگونه است. البته مشهور قائلند که صلح دال بر ندب واستحباب است.

استاد: علی الظاهر در هر دو استعمال شده و یکی اصل قرار نمی‌گیرد و عند الشک، شک در اصل تکلیف و اصل برائت از وجوب و منشأ آن اجمال نص است.

کلمات دیگری هم هستند، یستحب و یا احب و احب الی: این موارد ظهور در استحباب دارند و یستحب در روایات در مقابل وجوب هستند و در احب اجمال دارد و سخن قبل و برائت جاری است.

دوست دارم یعنی انجامش می‌دهم ومناسبت با افضلیت دارد و استحباب فهمیده می‌شود و از باب اجمال نص برائت از وجوب جاری می‌شود.

عنوان وجب و ثبت: در این موارد هم شکی نیست که ظهور در وجوب دارند و مفادشان جعل التکلیف علی عهدة المکلف است.

البته آیت الله خویی در برخی فرمودند: وجب به معنای ثبت اشکالی در ظهورش در وجوب وجود دارد ولی در فقه ایشان برداشت وجوب می‌کنند. تم البحث فی الامر.

بحث چهارم در اوامر (بحث ماده و صیغه و خبر در مقام انشاء تمام شد): واجب تعبدی و توصلی

کلام مرحوم آخوند

آیا وقتی صیغه مطلق است، دال بر وجوب توصلی است؟ پس اتیان مطلق آن مجزی است (و لو بدون قصد قربت) و یا نه تعبدی است و نیاز به قصد قربت دارد.

ما باید اصل را برای خودمان تعریف کنیم و مقتضای اصل را بیابیم.

نیازمندیم برای تحقیق مطلب مقدماتی اشاره کنیم و معنای توصلی و تعبدی چیست؟

توصلی: چیزی است که غرض آن با اتیان واجب فقط حاصل می‌شود و مسقط وجوبش صرف تحقق آن است.

تعبدی: واجب به عمل بعلاوه قصد قربت تعلق گرفته و تکلیف با عمل اینچنینی ساقط می‌شود.

محقق اصفهانی در نهایة ج 1 ص 320

اضافه قید به تعریف مرحوم آخوند: ایشان فرمودند الوجوب التوصلی و وجوب را توصلی قرار دادند.

فرق بین تعبدی و توصلی در غرض واجب است نه در غرض از وجوب، چون وجوب حتی در توصلی، تعبدی است و وجوب در توصلی هم داعی برای مکلف نسبت به متعلق تکلیف است و در او ایجاد داعی می‌کند و باید چون مولا امرش کرده باید عمل را انجام دهد و خود به خود در وجوب همیشه تعبدیت است.

وجوب توصلی و تعبدی فرقی ندارند حتی به لحاظ غرض هم فرقی ندارند. و اطلاقی که در اطلاق الصیغه مطرح شده است، مراد ماده و یا هیئت، ماده هماره با قصد قربت است نه هیئت. این اطلاق مراد اطلاق ماده است نه اطلاق هیئت است چون هیئت همیشه داعی انجام فعل است و در حقیقت وجهی نیست که این بحث را از مباحث صیغه و هیئت قرار داد.

وجوب در دل خودش قصد قربت ظاهراً دارد و بیان ایشام وارد است.

بله که وجوب توصلی هم اینچنین است که داعی در انسان ایجاد می‌کند ولی باعث ایجاد کردن دو نوع متلق ایجاد می‌شود یک متعلق با قصد امتثال و یک متعلق بدون قصد امتثال امر و این متعلق واجب است و با کلام ایشان همراهی می‌کنیم.