مباحث الفاظ / اوامر / صیغه امر / معنای صیغه امر / جملات خبریه در مقام انشاء / دیدگاه محقق خوئی و شهید صدر

موضوع: مباحث الفاظ / اوامر / صیغه امر / معنای صیغه امر / جملات خبریه در مقام انشاء / دیدگاه محقق خوئی و شهید صدر

جملات مشترک بین اخبار و انشاء مستعمل فیه و داعی واحد و یا متعدد دارند؟

قول اول آخوند: مستعمل فیه یکی است و دواعی متفاوت هستند.

قول دوم محقق خوئی: مستعمل فیه متفاوت هستند

قول سوم: وحدت مستعمل فیه و دواعی

اشکال نقضی بر قول اول: محقق خوئی: پس لازمه‌اش ایناست که هر جمله خبریه ای به جای انشاء استعمال شود حال آنکه اینگونه نیست و به جای امر اغتسل نمی‌شود گفت اعاد الغسل.

تشخیص مستعمل فیه با نیت متکلم و با برداشت‌های عرف متفاوت می‌شود.

استاد: این نقض آیت الله خویی بر کلام خودشان هم وارد است؛ این اشکال بر مبنای ایشان هم وارد است چون ایشان فرمودند معنای جمله خبریه ابراز ثبوت و یا سلب نسبت است و معنای جمله انشاء ابراز انشاء است پس چگونه طبق مبنای خودتان در برخی جملات خبریه استعمال در انشاء می‌شود و در جمله ماضی نمی‌شود؟

مستعمل فیه ها وقتی دو تا باشد نمی‌شود خبر برای انشاء به کار برد.

شهید صدر در مقام دفاع از آیت الله خوئی:

استعمال خبریه که منحصر در فعل مضارع و یا ماضی شرطی شود صحیح نیست چون برخی موارد فعل ماضی در مقام انشاء است و در مقام شرط نیست مثل غفر الله لنا و لکم و در مقام دعاست و معنای انشاء دارد.

استاد: استعمال خبر در مقام انشاء حتی در جمله‌های اسمیه هم وارد شده است مثلاً علیه الاعاده و یا علیک الاعاده به معنای اعد و یا المومنون عند شروطهم به معنای التزموا بشروطکم. ولی از فرمایش آیت الله خویی بسیار بعید است که ایشان مرادشان این باشد که استعمال در این موارد غلط است.

مراد ایشان از ماضی بعد ادات شرط خصوصیت نیست بلکه از باب مثال است که خبر برای انشاء به کار رفته است و هر چیزی که به معنای فعل مضارع باشد مثلاً ماضی به معنای دعا.

جملات اسمیه هم شاید در تقدیر فعل مضارع دارند مثلاً المومنون لیکونوا و یکونون عند شروطهم.

پس آیت الله خویی همه استعمالات را صحیح می‌دانند.

اشکال نقضی به کلام آیت الله خویی شده بود و شهید صدر ادامه می‌دهند: چرا فعل ماضی در مقام انشاء قرار نمی‌گیرد؟ ایشان در بحوث می‌فرمایند: یا حقیقتاً این استعمال صحیح نیست طبق مبنای مرحوم آخوند و یا مجازاً این استعمال صحیح نیست طبق مبنای آیت الله خویی.

ماضی غیر از پس از ادات شرط نمی‌شود به کار برد؛ چون ماضی با طلب جور در نمیاد، طلب به امر معدوم تعلق می‌گیرد اما در فعل ماضی و در جمله اسمیه حکایت از تحقق نسبت است اما بخلاف فعل مضارع و ماضی پس از ادات شرط که با طلب سازگاری دارد چون هنوز متعلق بوجود نیامده است.

بیان استاد: در استعمال جملات در مقام طلب فرمایش شما جاری است اما آیت الله خوئی در مطلق جملات انشائی این مطلب را فرمودند: در مطلق جملات انشائی این مشکل است و شهید صدر در جملات انشائیه طلبیه مشکل را حل کردند.

حال اخبار در مقام تعجب را باید چه کرد؟ ظاهراً باید به فعل اتعجب در تقدیر بازگرداند. در نهایت مقال حل مشکل در این است که این موارد سماعی است و در استعمال این جملات مشترکه غالباً مضارع در مقام انشاء استعمال می‌شود و جملات اسمیه هم در مقام انشاء استعمال شده و سرایت این مطلب به تمام ماضی‌ها و جملات اسمیه صحیح نیست.

در ادامه کلام آقا ضیاء و محقق ایروانی را نیز مطرح خواهیم کرد.