مباحث الفاظ / اوامر / صیغه امر / معنای صیغه امر / دیدگاه محقق نائینی

موضوع: مباحث الفاظ / اوامر / صیغه امر / معنای صیغه امر / دیدگاه محقق نائینی

کلام در بحث صیغه امر بود و مبحث اول موضوع له و مستعمل فیه صیغه امر بود که دیدگاه مرحوم آخوند و محقق خویی بیان شد.

مرحوم آخوند فرمودند صیغه امر برای انشاء طلب وضع شده و دواعی متفاوت است، اگر داعی بعث باشد استعمال حقیقی و دیگر دواعی استعمال نشده است.

مرحوم محقق خوئی نیز فرمودند برای ابراز امر اعتباری نفسانی وضع شده و این سخنی که آخوند فرمودند طبق انشاء به معنای ایجاد المعنا است ولی نظر ما ابراز است و ابراز به جهت بعث استعمال حقیقی و طبق دیگر دواعی استعمال مجازی است.

صیغه استعمال در معانی کثیره شده است، و نظر ایشان این است که صیغه در تمامی معانی استعمال شده است.

دیدگاه محقق نائینی

و امّا فعل الأمر، فهیئته انّما تدلّ علی النّسبة الإیقاعیة، من دونان تکون الهیئة مستعملة فی الطّلب، أو فی التّهدید، أو غیر ذلک من المعانی المذکورة للهیئة، لوضوح انّه لیس معنی اضرب: أطلب، و لا أهدد، و لا غیر ذلک. بل الطّلب، و التّهدید، و التّعجیز، انّما تکون من قبیل الدّواعی لإیجاد النّسبة الإیقاعیة بقوله: افعل. و من هنا تمحّضت صیغة افعل للإنشاء و لا تصلح ان تقع اخبارا، إذ الإیقاع لا یمکن ان یکون اخبارا.

و هذا بخلاف صیغة الماضی و المضارع، حیث انّهما یصلحان لکلّ من الإنشاء و الأخبار. امّا الماضی، فوقوعه إنشاء فی باب العقود واضح. و امّا المضارع، فإنشاء العقد به محلّ خلاف و إشکال. نعم المضارع انّما یقع إنشاء فی مقام الطّلب و البعث، کیصلّی، و یصوم، و ما شابه ذلک و هذا بخلاف الماضی، فانّه لم یعهد وقوعه إنشاء فی مقام البعث و الطّلب ابتداء، و ان استعمل فی القضایا الشّرطیة فی ذلک لانقلابه فی‌ها إلی الاستقبال، و لکن استعماله فی الطّلب فی غیرها ممّا لم نعهده. و علی کلّ حال، لا إشکال فی انّ صیغة افعل لیست بمعنی الطّلب و لا غیره من سائر المعانی، و انّما هی موضوعة لإیقاع النّسبة بین المبدأ و الفاعل لدواعی: منها الطّلب و منها التّهدید و منها غیر ذلک، فتأمل جیدا.[1]

نسبت ایقاعیه موضوع له صیغه امر است و آن، ایقاع بین المبدأ و الفاعل است و اضرب وضع شده برای واقع‌ساختن مصدر. در معانی دیگر هم استعمال نشده است (وجه اشتراک با نظر مرحوم آخوند).

چندین معنا برای صیغه امر شمرده‌اند، حال این معانی برای صیغه امر اشتراک لفظی است (تعدد وضع و تمامی معانی حقیقی هستند) و یا اشتراک معنوی (به صورت در نظر گرفتن جامع که معانی مصادیق آن هستند).

انصاف این است که جایی برای بحث در صیغه امر وجود ندارد، در ماده امر این بحث جایگاه دارد، اما صیغه امر باید گفت: در ماضی و مضارع ماده حدث است و هیئت آن دال بر نسبت ماده به فاعل است. در ماضی این نسبت تحققیه است و در مضارع نسبت تلبسیه است. و در امر دال بر نسبت ایقاعیه است.

سؤال: با توجه به این مطلب آیا هیئت صیغه امر استعمال در طلب و تهدید شده؟ خیر هیئت استعمال در این معانی نشده بلکه این معانی دواعی ایجاد نسبت ایقاعیه هستند.

بنابر این معنا، معلوم شد و مستعمل فیه هم نسبت ایقاعیه است و اواعی مختلف است.

مؤید محقق نائینی

صیغه افعل فقط برای انشاء می‌تواند استعمال شود و در اخبار استعمال نشده است. و ایقاع النسبة و اخبار النسبة قابل جمع نیست و ایقاع فقط در طلب استعمال می‌شود ولی ماضی و مضارع هم در مقام اخبار و انشاء به کار می‌رود مثل باب عقود (بعت و اشتریت) و در مضارع مثل قول حضرت (یعید صلاته). ماضی هم در جملات شرطیه انقلاب به استقبال پیدا می‌کند.

پس در ماضی انقلاب به استقبال پیدا می‌کند و استعمال در طلب در غیر قضایای شرطیه نشده پس افعل به معنای طلب نیست بلکه به معنای تهدید و تعجیز هم نیست بلکه ایقاع نسبت بین مبدأ و فاعل را می‌رساند و دواعی مختلف است. کلی طلب بوسیله ماده و صیغه محقق می‌شود.

قول محقق عراقی در جلسه بعد مطرح خواهد شد. (نسبت ارسالیه و محرکیه).