نفقه جدّ، جدّه و نوه/ نفقه اقارب /فقه خانواده

موضوع: فقه خانواده / نفقه اقارب / نفقه جدّ، جدّه و نوه

سخن ما بررسی سه فرع فقهی در ما نحن فیه است.

وجوب نفقه اب و ام و اولاد بیان شد و هم اجماع و سنت است که نفقه اینها واجب است.

آیا نفقه جد و جده و نوادگان هم واجب است؟

إنما الکلام فی وجوب الإنفاق علی آباء الأبوین وأمهاتهم ففی النافع تردد من الأصل وعدم دخولهم فی إطلاق الوالدین والأبوین، ومن ظهور الأصحاب علیه، بل فی کتاب المقدس البغدادی أنه حکی الإجماع علیه فضلا عن إشعار جملة من العبارات به، کما اعترف به فی الریاض وغیره، بل لم نعرف المناقشة من أحد منهم سوی المصنف هنا والنافع، مع أنه قال: أشبهه وأظهره الوجوب للظن إن لم یکن القطع بإرادة من علا منهم من الوالدین و الأبوین هنا ولو بمعونة الاتفاق ظاهراً، مضافاً إلی ما یشعر به الخبر فی الزکاة یعطی منها الأخ والأخت والعم والعمة والخال والخالة، ولا یعطی الجد والجدة » خصوصاً بعد استفاضة النصوص و انعقاد الإجماع علی حرمتها لواجبی النفقة، فلیس النهی عن إعطائهما حینئذ إلا لوجوب نفقتهما، بل لا بد من إرادتهما من الأب والأم حینئذ فی الصحیح «خمسة لا یعطون من الزکاة شیئا: الأب والأم والولد والمملوک والزوجة، وذلک لأنهم عیاله لازمون له.[1]

1. در نافع مرحوم علامه بخاطر اصل مردد شدند؛ اصل عدم وجوب ثبوت در ذمه است و شک در اصل تکلیف مجرای برائت است و لذا اگر حمل بر عدم وجوب نشود لااقل تردید است و نتیجه‌اش با برائت یکی است.

2. استعمال جد و جده در اطلاق والدین و ابوین داخل نمی‌شود.

ادله مثبته

1. ظهور اصحاب بر این مطلب که بر جد و جده ابوین گفته می‌شود.

2. اجماع علما بر اینکه آب و ام شامل جد و جده هم می‌شود و علما مناقشه‌ای ندارند جز در شرایع و نافع.

اظهر و اشبه وجوب نفقه جد و جده است چون ظن بر این مطلب داریم و برای ما ایجاد شده است و ظن متآخم به علم است. و لو ظن ما بخاطر اتفاق علماء باشد.

مؤید

در زکات مواردی ذکر شده است و روایتی است که زکات به جد و جده اعطا نمی‌شود.

وجه استشهاد به روایت:

چرا ایشان اشعار را بیان فرموده است؟ زکات نباید به جد و جده داده شود چون ما زکات را به واجب النفقه نمی‌شود داد و جد و جده به برهان إنی می‌فهمیم واجب النفقه است. ولی شاید بحث زکات خصوصیتی دارد که زکات را نشود به ایشان داد.

در روایت صحیح هم وارد شده است که: پنج گروه زکات نمی‌گیرند و این پنج گروه تعلیل آورده شده که عیال هستند و یک گروه ممنوع الزکات جد و جده هستند و العلة تعمم.

پس نفقه جد و جده هم واجب است. و حضرت جد و جده را نفرمودند چون آب و ام شامل ایشان هم می‌شود و در مواردی که نیامده به اعتبار کلمه آب و ام است.

پدر و مادرِ پدر و مادر بررسی شد.

حال باید این موارد را بررسی کرد: وکذا الکلام فی أولاد الأولاد ولو البنات منهم وإن نزلوا الذی لم یتردد فیهم المصنف، بل یدل علی الإنفاق علیهم مضافاً إلی ما سمعت قوله تعالی: ﴿وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکمْ خَشْیةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیاکمْ ﴾[2] هذا کله بعد تسلیم عدم انصراف إطلاق الوالدین والأبوین والولد لمن علا وإن نزل، وإلا کما أوضحناه فی کتاب الخمس فلا إشکال حینئذ فی أصل المسألة، ولعل المقام من الشواهد لما ذکرناه هناک أیضا، والله العالم.

اولادِ اولاد چه دختر و چه پسر هم شامل می‌شود و دختر هم واجب النفقه پدر است اگرچه واجب النفقه زوج هم هستند و دخترِ دختر هم واجب النفقه است.

ولد شامل فرزندِ فرزند هم می‌شود واجب النفقه هستند. و در آیه ولد ذکر شده است و کلمه اولاد شامل نوه هم می‌شود، ولی دلالتش برای ما واضح نیست.

اطلاق والدین و ابوین هم به ان علا و ان نزل انصراف ندارد و اگر این عدم انصراف را قبول کنیم نیاز به این ادله داریم و اگر انصراف را قبول کنیم که دیگر نیاز به این ادله نداریم.

در مورد جد و جده (اطلاق آب و ام و روایات استثناء زکات) و نوادگان وجوب نفقه است.

در قرآن هم اَب بر پدر بزرگان اطلاق شده مثل ﴿مِلَّةَ آبَائِي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ﴾.[3]