فقه خانواده / حقوق زوجه / خروج زوجه از منزل بدون اذن زوج / تبیین محل نزاع

موضوع: فقه خانواده / حقوق زوجه / خروج زوجه از منزل بدون اذن زوج / تبیین محل نزاع

کلام در بحث حکم خروج زن از منزل بدون اذن شوهر است. آقایان این بحث را در فقه مطرح کرده‌اند و یکی از آن فروعات، بحث حج است که آیا سفر حج تمتع بدون اذن شوهر برای زن جایز است یا خیر؟ یکی دیگر از بحث‌ها، مسئله سفر معصیت برای نماز یا روزه است، که اگر سفر معصیت باشد و زن بدون اذن شوهر به سفر برود، نماز و روزه او چگونه خواهد بود؟ یکی دیگر از مسائل، بحث نشوز (بحث بسیار مهم و عام البلوایی بوده و متأسفانه زمینه ساز اختلافات فراوان بین زوج و زوجه می‌باشد) است که آیا اگر زن بدون اذن شوهر از منزل خارج شود، ناشزه می‌شود یا خیر؟

چه خوب و بجا است که زن و شوهر با هم تعامل و تفاهم مشترکی داشته باشند و بین آنها ایمان و تقوا و رفاقت و صمیمیت حاکم باشد و اگر مثلاً زوجه مدتی است که به پدر و مادرش سر نزده، اولین کسی که متذکر او شود، زوج و شوهر او باشد که چرا به پدر و مادرت سر نمی‌زنی و احوال آنها را نمی‌پرسی و از آنها تفقد نمی‌کنی؟ همچنین شوهر، زن را به اموری که واجب یا مستحب است، ترغیب کند که لازمه‌اش خروج از منزل، با رعایت حدود شرعی و کمال حیا و حجاب و عفاف است. حتی تا سرحد امکان، خودش (شوهر) همسرش را به منزل پدر و مادرش ببرد یا حوائجی که دارد، رفع کند و امثالهم. اگر هم نشد، با رعایت حدود و شرایط شرعی، مانع خروج زن از منزل نشود. زن هم مناسب است که رعایت جانب شوهر و حق او را بکند و تا سرحد امکان در امور عاطفی، امور زندگی، امور زناشویی، امور رسیدن به خود و غیره برای شوهر کم نگذارد.

چه خوش بی مهربانی از دو سر بی اگر یک سر بود پر دردسر بی

اما اگر بخواهیم با خط کش شرع بدانیم که خروج زن از منزل بدون اذن همسر چه حکمی دارد، باید در مورد آن بحث کنیم.

اقوال در مسئله

قول معروف و مشهور علمای شیعه این است که خروج زن از منزل بدون اذن شوهر، مطلقاً حرام است؛ مگر موارد استثنا که یکی از این موارد، اتیان واجبات است. اگر واجبی بر ذمه زن است که لازمه اتیان آن واجب، خروج از منزل است، اشکال ندارد. مثل سفر حج تمتع.

بعضی تفصیل داده و می‌فرمایند اگر خروج زن با استمتاعات شوهر منافات دارد، خروجش حرام است. اما اگر با استمتاعات شوهر منافات ندارد، حرام نیست. مثلاً شوهر سر کار است و از صبح می‌رود و تا شب به منزل نمی‌آید و اگر زن در این فاصله به منزل پدر و مادر یا خواهر و برادرش برود، با استمتاعات شوهر منافات ندارد یا به طریق اولی، اگر شوهر در سفر باشد، بیرون رفتن زن از منزل و احوال‌پرسی از بستگانش منافاتی با حق استمتاع شوهر ندارد.

مرحوم شیخ مفید در کتاب احکام النساء می‌فرمایند و علی المرأة أن تطیع زوج‌ها و لا تعصیه إلا فیما حظره الله تعالی و لیس لها أن تخرج من منزله إلا بإذنه و لا تغضبه و لا تسخطه و لا تهاجره و لا تشاقه و علیها أن تحفظ نفس‌ها علیه و تؤدی أمانته إلیه و تلین له فی الکلام و تسره فی جمیع الفعال.[1] ایشان به حسب ظاهر در اینجا استثنائی بیان نکرده‌اند؛ البته ممکن است در جای دیگری استثنائات را گفته باشند.

مرحوم آیت الله سبزواری در مهذب الاحکام در بحث شروط قصر نماز وقتی کلام مرحوم صاحب عروه را شرح می‌دهند، می‌فرمایند (الخامس): من الشروط: أن لا یکون السفر حراما و إلا لم یقصر، سواء کان نفسه حراما- کالفرار من الزحف، و إباق العبد،[2] و الا مکلف نباید قصر بجا بیاورد. سواء کان نفسه حراما، خود این سفر حرام باشد. اگر کسی از جنگ با دشمنان فرار کند، خود این فرار و سفر، حرام است. و اگر عبدی، عبد فراری است و از مولا (علیه السلام) فرار کرده، إباقش حرام می‌شود.

و سفر الزوجة بدون إذن الزوج فی غیر الواجب، البته ایشان قیدش را آورده و می‌فرمایند فی غیر الواجب. پس این واجب و استثنا کردن را تقریباً شاید همه دارند، اما قول مشهور را در مقابل قول مفصلین قرار دادیم که مشهور نگفتند اگر با حق استمتاع منافات دارد، حرام، و الا حلال است. اما بعضی از آقایان تفصیل داده و قید کرده‌اند.

مرحوم آیت الله سبزواری در توضیح این کلام مرحوم صاحب عروه تصریح می‌کنند که این تفصیل را قبول نداریم. لما یأتی فی کتاب النکاح من حرمة خروج‌ها عن بیت الزوج بدون إذنه، سواء کان ذلک منافیا لحق الاستمتاع أم لا.[3] حتی اگر این سفر با حق استمتاع شوهر هم منافات نداشته باشد، حرام است. لذا مثلاً زن نمی‌تواند با دوستانش قرار بگذارد که به خارج از شهر بروند، ولو شوهر هم به سفر رفته باشد.

اما بعضی‌ها مثل مرحوم آیت الله خویی در موسوعه در اطلاق کلام مرحوم صاحب عروه مناقشه می‌کنند که ایشان تفصیل نداد که اگر با حق شوهر منافات دارد، اشکال داشته و اگر منافات ندارد، اشکال ندارد.

لا دلیل علی حرمته علی الإطلاق، بل حتّی مع النهی فضلاً عن عدم الإذن، إلّا إذا کان موجباً للنشوز ومنافیاً لحقّ الزوج، فانّ هذا المقدار ممّا قام علیه الدلیل، وعلیه یحمل ما ورد فی بعض الأخبار من حرمة الخروج بغیر الإذن، فانّ المراد بحسب القرائن خروجاً لا رجوع فیه، بنحو یصدق معه النشوز.[4]

مرحوم آیت الله خویی می‌فرمایند دلیلی بر حرمت علی الاطلاق خروج زن بدون اذن شوهر (چه منافات با حق استمتاع داشته باشد چه نداشته باشد) نداریم. حتی اگر نهی هم کند، حرام نیست، چه برسد به اینکه نهی نکرده و فقط اجازه نداده باشد.

ایشان می‌فرمایند إلّا إذا کان موجباً للنشوز ومنافیاً لحقّ الزوج، اما اگر موجب نشوز شده و منافات با حق زوج پیدا کند، جایز نیست. اگر حق استمتاع از او سلب می‌شود، آیا منافات با حق شوهر دارد یا خیر؟ بله. ایشان در اینجا می‌فرمایند اشکال ندارد، یعنی دلیلی بر حرمت نیست که حق استمتاع از بین نمی‌رود و سالبه به انتفاء موضوع است، ولو شوهر هم نهی کرده باشد، دلیلی بر حرمتش نداریم.

فانّ هذا المقدار ممّا قام علیه الدلیل، مقداری را که سر از نشوز درآورده و منافات با حق زوج پیدا کند، دلیل داریم. اما اگر با حق استمتاع زوج منافات ندارد، مثل اینکه شوهر در سفر است یا زن برای مواقعه، عذر شرعی دارد و شوهر هم از او مواقعه می‌خواهد نه استمتاعات دیگر، در اینجا طبق این بیان، حرام نیست. بعضی از اخباری که می‌گویند خروج بدون اذن شوهر حرام است، با توجه به قرائنی که وجود دارد، مراد این است که اگر ناشزه شد، این کار حرام است و صرف خروج از منزل بدون اذن شوهر در جایی که با حق شوهر منافات ندارد، اشکالی ندارد.

کیف ما کان، فلا دلیل علی أنّ مطلق الخروج عن البیت بغیر الإذن محرّم علیها ولو بأن تضع قدم‌ها خارج الباب لرمی النفایات مثلاً، صرف مطلق خروج از منزل بدون اذن شوهر محرم نیست. مثلاً خاکروبه را بیرون درب بگذارد که بگوییم بدون اذن شوهر خروج از منزل شد. آیا واقعاً همین مقدار هم حرام است؟ مثلاً اگر یک بار حجابش رعایت نمی‌شود یا چادرش کنار می‌رود و دست و پایش دیده می‌شود و امثالهم، محل کلام نیست. بلکه فرض بر این است که با کمال حیا و حجاب و عفاف باشد. ایشان می‌فرمایند ما دلیلی نداریم که مطلق خروج از خانه بدون اذن شوهر حرام باشد.

او تخرج لدی غیبه زوج‌ها لسفر أو حبس ونحو ذلک إلی زیارة أقاربها أو زیارة الحسین (علیه السلام) مع تستّرها وتحفّظها علی بقیة الجهات، فانّ هذا ممّا لا دلیل علیه بوجه. هذا أیضاً لا دلیل علی حرمته ما لم یبلغ حدّ الإیذاء، إذ لم ینهض دلیل علی وجوب إطاعة الوالدین علی سبیل الإطلاق علی حدّ إطاعة العبد لسیده.[5] وقتی شوهر در سفر یا زندان است و امثالهم، آیا زن نمی‌تواند به دیدن نزدیکانش یا زیارت امام حسین (علیه السلام) برود. چرا ایشان زیارت امام حسین (علیه السلام) را مثال می‌زنند؟ چون زیارت امام حسین (علیه السلام) در بین زیارت ائمه (علیهما السلام) یک ویژگی خاص دارد. پس تا زمانی که با حق استمتاع شوهر منافات نداشته باشد، حرام نیست.

مرحوم آیت الله خویی در رساله منهاج الصالحین در مسئله 1407 می‌فرمایند لا یجوز للزوجة أن تخرج من بیتها بغیر إذن زوج‌ها فیما إذا کان خروج‌ها منافیا لحق الاستمتاع بها بل مطلقاً علی الأحوط فإن خرجت بغیر إذنه کانت ناشزا و لا یحرم علیها سائر الأفعال بغیر إذن الزوج إلا أن یکون منافیا لحق الاستمتاع.[6]

چرا استحبابی است؟ چون قیدی که قبلاً زد، این بود که گفت اگر خروج با حق استمتاع منافات داشته باشد، جایز نیست و معنایش این است که اگر منافات نداشت، جایز است. ظاهر عبارت بل مطلقاً علی الاحوط این است که احتیاط استحبابی است که حتی اگر با حق شوهر منافات نداشت، زن از منزل خارج نشود. فان خرجت بغیر اذنه کانت ناشزا و لایحرم علیها سائر الافعال (مثلاً زن می‌خواهد در منزل بافندگی کند و شوهر بگوید باید با اجازه من کار انجام دهید و حق بافندگی ندارید) بغیر اذن الزوج، کارهای دیگری که با حق استمتاع شوهر منافات ندارد، مثل تلاوت قرآن یا خواندن نماز جعفر طیار اشکالی ندارد. اما اگر با حق استمتاع منافات داشت، جایز نیست.

بعضی مثل آیت الله تبریزی در المسائل المنتخبه مسئله 998، با احتیاط واجب خواستند وجوب را نشان دهند و می‌فرمایند یحرم علی الزوجة الدائمة أن تخرج من دارها بدون إذن زوج‌ها و إن کان خروج‌ها لأجل الأمور الجزئیة علی الأحوط، و یجب علیها أن تمکن زوجها من نفسها بما شاء من الاستمتاعات. و لیس لها منعه من المقاربة إلا لعذر شرعی، فإذا عملت بوظیفتها استحقت النفقة علی زوجها من الغداء و اللباس و المسکن، فإن لم یبذل الزوج لها نفقتها کانت النفقة دینا ثابتا فی ذمته.[7]

زن، خودش را در معرض شوهر قرار دهد تا هر استمتائی خواست، داشته باشد. و نمی‌تواند مانع مقاربه شود، مگر به خاطر عذر شرعی.