فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / حق قسم همسر جدید / بررسی روایات

موضوع: فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / حق قسم همسر جدید / بررسی روایات

کلام ما در یکی از جهات بحث قسم این بود که زوجه جدیده چند شب اختصاصی دارد و بعد دوره قسم شروع شود و اگر زوجه جدیده باکره باشد سه طایفه بیان شد که طایفه اول هفت شب و طایفه دوم سه شب تصریحاً و طایفه سوم سه شب برای باکره بالاطلاق دلالت داشت و از نظر حکمی برای باکره دو حکم بیان شد سه شب و هفت شب. بین این دسته از روایات چگونه جمع کنیم؟

صاحب وسائل می‌فرمایند: أقول حمل الشیخ حدیث السبعة علی الجواز وحدیث الثلاثة علی الافضلیة[1] .

خانم باکره بهتر است سه شب اختصاص دهد و تا هفت شب می‌تواند نزد او باشد و قسم بعد از هفت شب باشد.

بنده عرض می‌کنم با سه شب افضلیت محقق می‌شود و تا هفت شب هم جایز است. شما میگویید سه شب افضل از هفت شب است چون هم اختصاص رعایت شده و هم حق قسم زوجات دیگر زودتر شروع می‌شود این هم خوب است.

بیان شهید ثانی در مسأله

و ذهب الشیخ فی النهایة و کتابی الحدیث إلی أن اختصاص البکر بالسبع علی وجه الاستحباب، و أما الواجب لها فثلاث کالثیب، جمعاً بین روایة محمد و روایة الحلبی عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: «إذا تزوّج الرجل بکرا و عنده ثیب فله أن یفضّل البکر ثلاثة أیام[2] . و فی معناها روایة الحسن بن زیاد و مقطوعة سماعة.[3]

مراد شیخ این بوده که هفت شب مستحب و سه شب واجب است. این هم برداشت شهید ثانی از کلام شیخ است. ماده افتراق این دو برداشت در هفت شب است.

استبصار 2 روایت ایشان نقل می‌کنند؛ ۱ ـ الحسین بن سعید عن عثمان بن عیسی عن سماعة بن مهران قال: سألته عن رجل کانت له امرأة فیتزوج علیها هل یحل له أن یفضل واحدة علی الأخری؟ فقال: یفضل المحدثة حدثان عرسها ثلاثة أیام إذا کانت بکرا ثم یسوی بینهما بطیبة نفس إحداهما للأخری.[4]

یفضل مضارع در معنای امر است و آکد در امر است. اذا کانت بکرا آیا مفهوم ندارد؟ با مفهوم شرط استفاده می‌کنیم که ثیبه سه شب ندارد و منطوق دیگر روایات بر مفهوم این روایت مقدم می‌شود.

۲ ـ فأما ما رواه الحسین بن سعید عن النضر بن سوئد عن محمد بن أبی حمزة عن الحضرمی عن محمد بن مسلم قال قلت لأبی جعفر علیه‌السلام رجل تزوج امرأة وعنده امرأة فقال: إذا کانت بکرا فلیبت عندها سبعا وإن کانت ثیبا فثلاثا.[5]

شیخ طوسی در ادامه می‌فرمایند: فلا ینافی الخبر الأول لان الوجه أن نحمله علی الجواز، والخبر الأول علی الفضل لان الفضل ألا یفضل البکر بأکثر من ثلاث لیال حدثان عرسها، ویجوز تفضیل‌ها بسبع لیال، وأما غیر البکر فلا تفضل بأکثر من ثلاث لیال ثم یرجع إلی التسویة. [6]

روایت دوم حمل بر جواز و روایت اول بر فضل حمل می‌شود چون بهتر است سه شب باشد که حق بقیه ضایع نشود. پس ظاهر عبارت استبصار با نقل شیخ حر دقیقتر است.

در تهذیب بعد از بین این دو روایت شیخ می‌فرماید ولا ینافی هذا الخبر ما تقدم من الاخبار، لان الاخبار الاولة نحملها علیان المراد بها أن له ان یفضل البکر بثلاثة ایام وهو افضل ثم یرجع إلی التسویة، والخبر الاخیر نحمله علی الجواز دون التخییر فان من فعل ذلک لم یکن مأثوما، وان کان قد ترک الافضل.[7]

باز هم برداشت شیخ حر از کلام شیخ طوسی بهتر و دقیق‌تر از شهید ثانی در مسالک است.

در نهایه شیخ فرموده: وإذا عقد علی امرأة بکر، جاز له تفضیلها بثلاث لیال إلی سبع لیال، ثم یرجع بعد ذلک إلی التسویة.[8]

اگر باکره روی باکره ازدواج کند چه باید بکند؟ علی الظاهر یا باید قرعه بزند و یا آن کسی که مقدم بوده مقدم می‌شود (اگر نگوییم حق هر دو شب فعلی می‌شود).

برداشت شیخ حر اقرب است از برداشت شهید ثانی نسبت به کلام شیخ طوسی

بیان شیخ یوسف علامه بحرانی در مسأله

و نقل عن الشیخ فی النهایة و کتابی الأخبار أن اختصاص البکر بالسبع علی وجه الاستحباب، و أما الواجب لها ثلاث.[9]

ایشان برداشت شهید ثانی را نقل می‌کنند. و سپس می‌گویند: هذا ما وقفت علیه من الأخبار فی المسألة، و الشیخ قد جمع بینها بحمل أخبار السبع علی الجواز، و الثلاث علی الأفضل، قال: لأن الأفضل أن لا یفضل البکر أکثر من ثلاث لیال عندنا فی عرسها.[10]

اینجا سه شب افضل را بیان می‌کنند چون حق دیگر زوجات زودتر به آن‌ها می‌رسد و افضل این است که باکره سه شب بیشتر نداشته باشد. ایشان هم برداشت شیخ حر و هم برداشت شهید ثانی را بیان می‌کنند.

بیان شهید ثانی از وجه جمع ابن جنید اسکافی: و قال ابن الجنید: «إذا دخل ببکر و عنده ثیب واحدة فله أن یقیم عند البکر أول ما یدخل بها سبعا ثمَّ یقسم. و إن کانت عنده ثلاث ثیب أقام عند البکر ثلاثا حقّ الدخول، فإن شاء أن یسلفها من یوم إلی أربعة تتمّة سبعة، و یقیم عند کلّ واحدة من نسائه مثل ذلک، ثمَّ یقسم لهنّ، جاز. و الثیب إذا تزوّجها فله أن یقیم عندها ثلاثا حقّ الدخول، ثمَّ یقسم لها و لمن عنده واحدة کانت أو ثلاثا قسمة متساویة.[11]

فله: یعنی شوهر حق هفت شب مانده است. اگر یک زن قبلی داشته می‌تواند هفت شب را اختصاص دهد و پس از هفت شب قسم را شروع کند ولی اگر دو الی سه خانم قبلی داشته است باید سه شب نزد بکر باشد و بعداً حق دیگران را که زائل شده است بدهد و می‌تواند تا هفت شب ادامه دهد.

ابن جنید: اگر زوجات قبلی متعدده باشند باید قضای حق قسم دیگران را به جای آورد.

سؤال: چگونه قضا کند؟ سه تا چهار تا برای سه عیال بعد اختصاص دهد و بعد قسم مساوی شروع کند.