فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / وجوب قسم در نهار؟

موضوع: فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / وجوب قسم در نهار؟

حق قسم و ماهیت مضاجعت در قسم گذشت و قوی‌ترین دلیل مضاجعت عدم الخلاف است و ﴿جعلنا لکم اللیل سکنا﴾،[1] و ﴿لتسکنوا الیها﴾[2] نسبت به همسر آمدهو نیاز فکری بشر به خواب است و اگر زندگی منعقد شود و همخوابی نباشد هیچگونه آرامشی در پی آن نخواهد بود.

مخالفی نیست که بگوید مضاجعت لازم نیست. بنده شاید به این نتیجه رسیدم هر چهار شب یکبار مضاجعت هم شاید لازم نباشد و اگر چند دور قسم همبستر نشدن باشد هجر است و طبق ادله هجر باید بررسی کرد و برای ما واضح نشد هر چهار شب یکبار حداقل باید همخوابی باشد. مثلاً یک شب آقا مطالعه دارد تا صبح نمی‌تواند بخوابد در این صورت هجر صادق نیست. نظام زندگی بشر هم معمولاً برای خواب است و با سیاق نظام فکری بشر هماهنگ است.

آیا در هر چهار شب همخوابی لازم است؟ هر چهار شب یکبار قسم واجب است ولی هر دو سه دوره حق قسم همخوابی واجب است که هجر لازم نیاید. آیا حق قسم فقط شامل شب می‌شود یا شامل بخشی از روز هم می‌شود؟ مثلاً صبحانه بخورد کنار همسر و بعد برود یا خیر؟

آیت الله بروجردی رسالة فی المهور صفحه 284: شیخ مفید در مقنعه و نهایه شیخ طوسی و ابن ادریس و ابن زهرة و سلار و کافی فی الفقه ابوالصلاح نفیا و اثباتا متعرض این مسأله نشدند و ظهور کلمات ایشان مبیت در شب است و شامل روز نمی‌شود.

بله در مقنعه مفید دو فرض ذکر کردند که یک روز هم برای خانم قرار دهد و یک قسمی هم برای خانم در روز قرار دهد.

قاضی ابن براج: اگر روز باید به خانه‌اش بیاید باید خانه کسی بیاید که شب نوبت اوست ولی برخی بالعکس فرمودند و گفتند صبح خانه کسی باشد که شب گذشته نوبت او بوده است.

و یظهر من الشیخ فی المبسوط وجوب الکون معها نهارا، لأنه قال: و کلّ امرأة قسم لها لیلا فإن لها نهار تلک اللیلة، و لکن حکمه لیس کاللیل، فإنه یجوز الدخول نهارا إلی الضرّة لعیادة و زیارة و حاجة کإعطاء النفقة و نحوها علی القولین.[3]

از عبارت شیخ استفاده می‌شود روز برای کسی است که شب خانه او بوده است، روز اینطور نیست که معمولاً در خانه باشد و برای سر زدن به دیگر خانم‌ها نیز می‌تواند بگذراند.

و إنما تظهر فائدته فی عدم جواز اللبث معها لغیر حاجة و لا لجماع، بخلاف اللیل، فإنه لا یجوز إلا لضرورة کعیادة مریضة. هکذا قرّره الشیخ، و لم ینقل المصنف و لا غیره خلافه.

فایده این بحث در جایی است که در روز می‌تواند برای غیر ضرورت هم برود و لازم نیست حتماً حاجتی باشد.

قول ابن جنید: مقداری از صبح هم نزد زوجه باید باشد و قیلوله هم داشته باشد (مقداری از صبح).

بیان ادله در متن صاحب جواهر

یختص الوجوب باللیل الذی خلقه للناس سکنا من حرکات التعب ونهضات النصب، وجعله لهم لباسا لیلبسوا من راحته ومنامه فیکون ذلک لهم جماحا وقوة، ولینالوا به لذة وشهوة فی المضاجعة والمواقعة ونحوهما، دون النهار الذی خلقه لهم مبصرا لیبتغوا فیه من فضله ولیتسببوا إلی رزقه ویسرحوا فی أرضه طلبا لما فیه نیل العاجل من دنیاهم ودرک الأجل من آخر أهم مضافاً إلی الأصل واقتصار النصوص علی اللیلة والسیرة المستمرة وغیر ذلک، خلافا للمحکی عن المبسوط «کل امرأة قسم لها لیلا فان لها نهار تلک اللیلة» [4] وعن ابن الجنید «العدل بین النساء هو إذا کن حرائر مسلمات لم یفضل إحداهن علی الأخری فی الواجب لهن من مبیت باللیل وقیلولة صبیحة تلک اللیلة، کان ممنوعا من الوطء أو لا[5] ».[6]

شب مایه سکونت انسان است و این وجوب اختصاص به شب دارد، شب را برای آنها لباس قرار داد و شب خوابیدن سبب قوت آن‌ها می‌شود تا مضاجعت آن‌ها منجر به مواقعه شود و وجوب مختص به شب است و روز برای پیگیری اسباب رزق است و در سیر در ارض داشته باشند پس شب ملاک است.

دلیل دوم: عدم وجوب بیتوته روزانه اصل در مقام است.

دلیل سوم: نصوص هم اشاره به شب دارند.

دلیل چهارم: سیره مستمره بیتوته شبانه است و صبح موقع اذان به نماز و کار و کسب می‌پرداختند.

استاد: حقیر عرض می‌کنم خیلی از متشرعه مقداری از صبح نیز نزد همسرهای خود هستند.

شیخ روز هم بیان داشتند و ابن جنید هم مقداری از صبح را بیان دارند ولی صاحب جواهر قائل به این قول نیستند که صبح هم باید بیتوته داشته باشند.