فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / کیفیت شروع قسم / دیدگاه صاحب جواهر

موضوع: فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / کیفیت شروع قسم / دیدگاه صاحب جواهر

کلام ما در فرمایشات مرحوم صاحب جواهر بود در اینکه کیفیت شروع قسم چگونه است؟ آیا قسم با قرعه است یا با اختیار زوج است و یا با ترتیب در نکاح است؟ سه احتمال است در فرضی که ترتیبی در نکاح باشد.

ادامه سخن ایشان؛ نعم بناء علی عدم وجوب القسم ابتداء قد یقال: إن له فی کل دور تجدید القرعة، خصوصاً مع الاعراض عنهن مدة طویلة بعد تمام الدور الأول، وإلی ذلک أشار فی المسالک بقوله: «إذا أقرع بینهن وتمت النوبة فلا حاجة إلی إعادة القرعة، بل یراعی ما اقتضته من الترتیب الأول وجوبا أو استحبابا هذا إذا أوجبنا القسمة مطلقاً أو أراد العود إلیها علی الاتصال، أما لو أعرض عنهن مدة طویلة ففی وجوب البناء علی الترتیب السابق نظر، لأن القسمة الحاضرة حق جدید لا تعلق له بالسابق، بل یحتمل سقوط اعتباره وإن عاد علی الاتصال حیث لا نوجبها مطلقاً، لأن کل دور علی هذا التقدیر له حکم برأسه.»[1]

برخی در فرضی که قسم ابتدائی واجب نباشد قرعه در هر دور را بیان دارند کما اینکه در مسالک هم به این اشاره شده است حال این مراعات یا اقتضاء ترتیب وجوبی یا استحبابی باشد. اما اگر اعراض طولانی شد دور جدید حق جدیدی است که تعلق به حق سابق ندارد و می‌تواند قرعه بیندازد و احتمال دارد اعتبار ترتیب سابق ساقط شده باشد اگرچه که متصل باشد و ادوار پشت سر هم باشد.

استاد: عدم وجوب ابتدائی تاثیری در ادوار ثانویه قسم ندارد و این قید اضافه است. و این تفریع قابل تأمل است.

قلت: یمکن دعوی ظهور النص والفتوی فی اتحاد القسم، سواء قلنا بوجوبه ابتداء أو بعد الشروع، وعدم وجوبه علی الزوج علی الثانی بعد إتمام الدور لا ینافی تعینه بالکیفیة آلتی وقعت أولا وإن لم یکن مستحقا علیه، ضرورة کونه قسما علی کل حال، ولعله لذا کان خیرة المصنف وجوب التسویة علی الترتیب مع قوله بالوجوب بالشروع.[2]

اشکال صاحب جواهر: روایات و فتوی اتحاد قسم برداشت می‌شود و هرطور دور اول باشد بقیه ادوار هم طبق همان ترتیب می‌شود. و لو اینکه هر دور حکم جدایی داشته باشد ولی اگر خواست شروع کند به کیفیت قبلی باشد و منافاتی ندارد و تعین قرعه نیست اگرچه که قسم مستحق بر ذمه زوج نیامده باشد می‌تواند ترتیب سابق را لحاظ کند چون بالاخره قسم است ولی واجب نیست. مرحوم محقق وجوب تسویه طبق ترتیب اول است و تا شروع کرد وجوب می‌آید و تا شروع نکرده وجوبی نیامده و حال که واجب شده است هم می‌تواند طبق ترتیب قبل عمل کند.

بل لعل ذلک هو الوجه فیما احتمل من وجوب الترتیب أیضا فیما لو أساء وبدأ بواحدة من غیر قرعة بناء علی وجوبها ثم أقرع بین الباقیات، فان عصیانه لعدم مراعاة القرعة لا ینافی صدق کونه قسما وتعین الحق للباقیات فی غیر اللیلة آلتی ظلم بها، فیجب علیه حینئذ ذلک الترتب لتشخص القسم بما وقع وإن ظلم فی الأولی، والوجه الأخر سقوط اعتبار البدأة شرعاً، فتعتبر القرعة کما لو ابتدأ بالقسم، بل فی المسالک هو أجود وإن کان لا یخفی علیک الحال بعد الإحاطة بما ذکرناه، والله العالم.[3]

اگر رعایت قرعه را انجام نداد باز هم باید ترتیب را رعایت کند چون قسم را رعایت کرده است. و عصیان و عدم رعایت قرعه با محقق شدن قسم منافاتی ندارد. و بالاخره موارد بعد را که با قرعه رفت و چرا حقوق آنهایی که با قرعه رفته است ضایع شود؟

شب اولی که شروع کرده طبق قول دیگر معتبر نیست و قسم محقق نشده است و در دور دوم باید از ابتدا قرعه بیندازد و این حق قسم و ترتیب مشروعیت نداشته است و در مسالک همین قول مقدم شده است.