فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / کیفیت شروع قسم / دیدگاه صاحب جواهر

موضوع: فقه خانواده / حقوق زوجه / حق قسم / کیفیت شروع قسم / دیدگاه صاحب جواهر

کلام ما در این بود که اگر بخواهد زوج حق قسم را رعایت کند چه باید بکند که مطالبی بیان شد و ادله‌ای نقل شد و گذشت.

صاحب جواهر فرمایش مفصلی دارند مبنی بر اینکه قلت: یمکن الاکتفاء بالقرعة الواحدة من أول بأن یکتب لیلة کل واحدة منهن فی ورقة ثم یقرع فتکون لیلة کل واحدة منهن ما فی ورقتها، وظاهرهم عدم الحاجة فی القرعة للواحدة، وإن قلنا بوجوب القسم ابتداء لتعیین لیلتها من الأربع مع فرض التشاح مع الزوج، ولعله لوجوب تعیین الأولی منهن لها فی الفرض، لکونها ذات حق تطالب من هو متمکن منه، ودعوی أنه واحدة من الأربع لا الأولی منهن فان له أن یتزوج فی تلک اللیلة من یزاحمها فی‌ها یدفعها وضوح الفرق بین وجود المزاحم وعدمه، کدعوی أنه هو المزاحم، لأن الزائد له، ضرورة عدم کون المراد من کون الفاضل له أنه حق له، فإنه لا یتصور استحقاقه علی نفسه، بل المراد منه عدم استحقاق أحد علیه، فلا یتصور کونه مزاحما لمن له حق علیه.[1]

یعنی چه شب هر کدام را در کاغذها را بنویسد؟ مراد اسم‌ها را بنویسد و یا شبها را بنویسد و شبها را به نام افراد بزند (عبارت اغماض دارد)

و قرعه در هر دوره طبق بیان ما باید تکرار شود و دلیلی ندارد که ما قرعه نیندازیم اما ممکن است بگوییم الان که مشکلی نیست و سالبه به انتفاء موضوع است و دیگر قرعه نیاز نیست و طبق ترتیب قبل عمل می‌کند. و آیا می‌شود اختیار خودش در دوره دوم دخیل باشد (باید به ادله قبل مراعات کرد که مبنای ما چه بوده است؟) یا خیر که بیان شد.

اگر یک خانم باشد دیگر نیازی به قرعه نیست و می‌تواند هر شب از چهار شب را قرار دهد ممکن است در دوره اول شب اول و در دوره دوم شب آخر را قرار دهد و فاصله شدن زیاد ملاک نیست.

اگرچه که قسم را ابتدائا واجب بدانیم ولی در عین حال به زوج بگوید شب من را شب چهارم قرار نده، تعیین یک شب از چهار شب باید توسط زوج اختیار شود.

و باید در فرضی که وجوب قسم ابتدائی است شب اول باید برای خانم واحده قرار دهد چون خانم ذات حق است و شوهر باید ایفاء حق کند و شاید علت عدم نیاز به قرعه این است که شب اول برای زوجه واحده متعین است.

اگر کسی ادعا کند حق خانم یکی از چهار شب بوده و در شب اول تا شب چهارم می‌تواند یک شب را اختیار کند مثل اینکه در یک شب با دو خانم ازدواج کند پس وجوب شب اول نیست؛ در این فرض باز هم قرعه لازم است و لزوماً شب اول برای زوجه نیست.

پاسخ به ادعای فوق: در فرض تعدد مزاحم وجود دارد ولی در فرض وحدت زوجه مزاحمی وجود ندارد.

هذا، وقد یظهر من المتن ومحکی التلخیص اختصاص هذا البحث بمن تزوج دفعة دون من کان تزویجه مرتباً، ولعله لأن الترتیب فی النکاح یقتضی الترتیب فی الاستحقاق، لکن فی المسالک «أن ذلک من المصنف علی جهة المثال لا الحصر، لأن الخلاف یجری وإن تزوجهن علی الترتیب، أما علی القول بعدم وجوب الابتداء بالقسمة فظاهر إذ لو کان معرضا عمن تزوجهن أولا ثم تزوج غیرهن وأراد القسمة جاء فی البدأة الخلاف، وکذا لو قسم لاثنین وأکمل الدور لنفسه ثم تزوج ثالثة، وأما علی القول بوجوب القسم مطلقاً فیأتی الخلاف فیمن تزوج بها علی رأس کل دور، بأن بات عند ثلاث لیال وتزوج رابعة، أو عند اثنتین لیلتین وتزوج ثالثة أو اثنتین.[2]

برخی بحث قرعه را به ازدواج دفعتاً مربوط دانسته‌اند (دفعه عرفی است مثل اینکه خود و وکیلش در یک زمان عقد را بخوانند) اما اگر ترتیب در نکاح بود در حق قسم هم ترتیب طبق همان خواهد بود. اگر وجوب ابتدائی قائل نباشیم ظاهر است هنوز قسمت را شروع نکرده است که ترجیح بلامرجح شود و دیگر قرعه نیاز نیست.

همچنین اگر با دو نفر ازدواج کرد و یک دور قسم انجام داد و در دور دوم زوجه سوم اضافه شد باید مجدد قرعه بیندازد و اگر قائل به وجوب ابتدائی شویم و در سر هر دوری یک زوجه اضافه شود حق جدیدی آمده است و شب اول دور جدید باید قرعه بیندازد چون دور جدید سه حق با یکدیگر تعارض می‌کند.