ملازمات عقلیّه // غیر مستقلّات عقلیّه // مسئله سوّم: مسئله ضدّ // جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

موضوع: ملازمات عقلیّه // غیر مستقلّات عقلیّه // مسئله سوّم: مسئله ضدّ // جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

ثمره‌ی دوّم: گاهی بین واجب موسّع و واجب مضیّق و یا بین دو واجب مضیّق که احدهما اهمّ از دیگری است، تزاحم واقع می‌شود. با حفظ این نکته، اگر امر به شیئ (امر به واجب مضیّق در فرض اوّل و امر به واجب اهمّ در فرض دوّم) مقتضی نهی از ضدّ خاصّ نباشد (مقتضی نهی از واجب موسّع در فرض اوّل و مقتضی نهی از واجب مهمّ در فرض دوّم)، واجب موسّع و واجب مهمّ صحیح است چون مقتضی برای فساد واجب موسّع و واجب مهمّ، تعلّق نهی به این دو واجب است و تعلّق نهی به این دو واجب در صورت عدم اقتضاء، منتفی است. و اگر امر به شیئ (امر به واجب مضیّق در فرض اوّل و امر به واجب اهمّ در فرض دوّم) مقتضی نهی از ضدّ خاصّ باشد، این دو واجب (واجب موسّع و واجب مهمّ) در صورت عبادی بودن، فاسد است چون نهی به این دو واجب تعلّق گرفته است و نهی در عبادت موجب فساد است.

نمودار ثمره دوّم:

امر به واجب مضیّق ضدّ خاصّ آن، واجب موسّع.

امر به واجب مضیّق اهمّ ضدّ خاصّ آن، واجب مضیّق مهمّ.

اشکال اوّل بر ثمره‌ی دوّم از طرف مرحوم شیخ بهائی:

صغریٰ: شرط صحّت عبادت، تعلّق امر فعلی به عبادت است (عبادت در صورتی صحیح است که امر فعلی به آن تعلّق بگیرد یعنی عبادت بالفعل امر داشته باشد).

کبریٰ: تعلّق امر فعلی به عبادت، طبق اقتضاء و عدم اقتضاء منتفی است.

توضیح: درباره‌ی امر به شیئ (امر به واجب مضیّق و امر به واجب مضیّق اهمّ) دو نظر وجود دارد.

الف: امر، مقتضی نهی از ضدّ خاصّ است. یعنی امر به واجب مضیّق، مقتضی برای نهی از واجب موسّع عبادی است و امر به واجب مضیّق اهمّ، مقتضی نهی از واجب مهمّ عبادی است. طبق این نظر، واجب موسّع و واجب مضیّق مهمّ امر فعلی ندارد چون نهی دارد و در نتیجه، این دو واجب (واجب موسّع و واجب مضیّق مهمّ) فاسد هستند.

ب: امر، مقتضی نهی از ضدّ خاصّ نیست. یعنی امر به واجب مضیّق، مقتضی نهی از واجب موسّع عبادی نیست و امر به واجب مضیّق اهمّ، مقتضی نهی از واجب مهمّ عبادی نیست. طبق این نظر، این امر حدّاقلّ موجب عدم امر به ضدّ خاصّ عبادی خواهد بود (ضدّ خاصّ عبادی یعنی واجب موسّع و واجب مضیّق مهمّ) چون امر به ضدّین معاً محال است و در نتیجه، ‌این دو واجب (واجب موسّع و واجب مضیّق مهمّ) امر فعلی ندارند و فاسد خواهند بود.

نتیجه: شرط صحّت عبادت، طبق اقتضاء و عدم اقتضاء منتفی است. بنابراین، ضدّ خاصّ عبادی طبق قول به اقتضاء و قول به عدم اقتضاء، فاسد است و در نتیجه، ثمره‌ی مذکور باطل است.

نمودار اشکال:

امر به واجب مضیّق موجب عدم امر به واجب موسّع است بنابر اقتضاء و عدم اقتضاء واجب موسّع، فاسد است.

امر به واجب مضیّق اهمّ موجب عدم امر به واجب مضیّق مهمّ است بنابر اقتضاء و عدم اقتضاء واجب مضیّق‌مهمّ، فاسد است.