درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

دلیل دوّم:

صغریٰ: شرط لفظی بودن مسأله مقدّمه واجب، وجود ملازمه‌ی بیّنه بالمعنی الاخصّ بین وجوب ذی المقدّمه و وجوب مقدّمه ثبوتاً است (از طرفی کسانی که مسأله مقدّمه واجب را مسأله لفظیّه می‌دانند معتقدند که دلالت صیغه امر مثل اقیموا الصّلوة بر وجوب مقدّمه دلالت التزامیّه است نه دلالت مطابقیّه و نه دلالت تضمّنیّه. از طرفی دیگر شرط دلالت التزامیّه این است که در واقع و با قطع نظر از لفظ، بین ملزوم یعنی وجوب ذی المقدّمه و بین لازم یعنی وجوب مقدّمه ملازمه‌ی بیّنه بالمعنی الاخصّ باشد. یعنی ملازمه به نحوی باشد که به مجرّد تصوّر وجوب ذی المقدّمه، تصوّر وجوب مقدّمه لازم بیاید بدون اینکه احتیاج به وساطت شیئ دیگر باشد. بنابراین، شرط لفظیّت مسأله، وجود ملازمه‌ی بیّنه بالمعنی الاخصّ است ثبوتاً. ثبوتاً یعنی در واقع و با قطع نظر از لفظ).

کبریٰ: وجود ملازمه‌ی بیّنه بالمعنی الاخصّ بین وجوب ذی المقدّمه و وجوب مقدّمه ثبوتاً، منتفی است (اثبات ملازمه بین این دو محتاج به برهان است و احتیاج به برهان، نافی ملازمه‌ی بیّنه بالمعنی الاخصّ است).

نتیجه: شرط لفظی بودن مسأله مقدّمه واجب، منتفی است و با انتفاء شرط، لفظی بودن مسأله مقدّمه واجب نیز منتفی خواهد بود. قال المحقّق العراقی: انّ مجرّد ثبوت الملازمة بین معنیین ما لم یکن اللّزوم بنحو البیّن بالمعنی الاخصّ لا یرتبط بمقام الدّلالة اللفظیّة حتّی تکون المسألة لفظیّة و داخلة فی مباحث الالفاظ ....... (نهایة الافکار ج۱ ص۲۶۲).

مدّعای سوّم: مسأله مقدّمه واجب، از غیر مستقلّات عقلیّه است.

دلیل:

صغریٰ: ملاک غیر مستقلّات عقلیّه، عقلیّت کبریٰ و استعانت از شرع در صغرای قیاس است (اگر حاکم به کبریٰ، عقل باشد و در صغری از شرع کمک گرفته شده باشد، مسأله از غیر مستقلّات عقلیّه می‌شود).

کبریٰ:‌ عقلیّت کبریٰ و استعانت از شرع در صغرای قیاس، در مسأله مقدّمه واجب ثابت است (مفاد صغریٰ در مسأله مقدّمه واجب، وجوب شرعی ذی المقدّمه است و برای وجوب شرعی ذی المقدّمه از شرع کمک گرفته شده است و مفاد کبریٰ در این مسأله، ملازمه عقلیّه بین وجوب شرعی ذی المقدّمه و وجوب شرعی مقدّمه است. به این صورت: هذا الفعل واجبٌ شرعاً و کلّ واجبٍ شرعاً یلزمه عقلاً وجوب مقدّمته شرعاً).

نتیجه: ملاک غیر مستقلّات عقلیّه، در مسأله مقدّمه واجب ثابت است.

آدرس جلسه بعد:

نهایة الافکار ج۱ ص۲۵۸: المبحث الرابع فی مقدّمة الواجب ....... الامر الثانی.