خنزیر/نجاسات/کتاب الطهارة

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خنزیر

سؤال دوّم: آیا خنزیر، نجس است؟ (موضوع سؤال به خاطر توسعه دادن بحث، خنزیر قرار داده شد).

مراحل استنباط حکم خنزیر عبارت است از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدوی.

کلمه‌ی خنزیر یا از «خزر» گرفته شده که در این صورت، بر وزن فنعیل است و نون و یاء آن زائده است و یا از «خنزر» گرفته شده که در این صورت، بر وزن فعلیل است و یاء آن زائده است (العین ج۴ ص۲۰۷، جمهرة اللّغة ج۱ ص۵۸۳، تاج العروس ج۶ ص۳۳۹، المخصّص ج۲ ص۹۷، المحکم و المحیط ج۵ ص۹۴).

موضوع در سؤال فوق، خنزیر است. خنزیر بر دو نوع است.

نوع اوّل: خنزیر برّی.

کلمه‌ی خنزیر انصراف به خنزیر برّی دارد و لذا مراد از خنزیر در کلمات، در صورت عدم قرینه، خنزیر برّی است. با حفظ این نکته، معنای خنزیر برّی در لغت و عرف و شرع، واضح و واحد است (لسان العرب ج۴ ص۲۳۷، جمهرة اللّغة ج۲ ص۱۱۸۹، الطّراز ج۷ ص۳۶۸، تاج العروس ج۶ ص۳۳۹، مجمع البحرین ج۳ ص۲۸۵، تهذیب اللّغة ج۷ ص۲۷۱، المحکم و المحیط ج۵ ص۹۴، کتاب الماء ج۲ ص۳۹۷، شمس العلوم ج۳ ص۱۷۸۸).

نوع دوّم: خنزیر بحری.

برای خنزیر بحری، وجود معانی ثلاثه قابل تصوّر است.

معنای اوّل: معنای لغوی. ازدی در کتاب الماء ج۲ ص۴۶۰، دلفین را خنزیر البحر می‌داند. عالمان دیگر متعرّض معنای لغوی این کلمه نشده‌اند.

معنای دوّم: معنای عرفی.

درباره‌ی عرف زمان معصوم علیه السّلام اطّلاعی در دست نیست. ولی عرف زمان ما، «فوک» و «گراز دریایی» را خوک دریایی و یا خوک آبی می‌دانند.

معنای سوّم: معنای شرعی.

در شرع مقدّس معنایی برای خنزیر الماء گفته نشده است.

نتیجه بحث در موضوع شناسی بدوی: معنای خنزیر برّی معلوم است و ما فرض می‌گیریم که مراد از خنزیر بحری که به دنبال استنباط حکم آن هستیم، معنای عرفی زمان ما است.

مرحله‌ی دوّم: رجوع به آیات.

آیه‌ی اوّل: ﴿آیه‌ی انما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و اهلّ به لغیر الله .....﴾(سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۱۷۳).

بحث اوّل: درباره‌ی مفاد آیه.

مفاد اجمالی آیه‌ی مبارکه این است که میته و خون و گوشت خنزیر و حیوانی که ذبح شده و نام غیر خداوند بر او برده شده، حرام است. (مجمع البیان ج۱ ص۴۶۷).

بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.

از طرفی کلمه‌ی الخنزیر انصراف قطعی به خنزیر برّی دارد. از طرفی دیگر حرمت به فعل مکلّف تعلّق می‌گیرد. پس قبل از لحم خنزیر باید فعلی در تقدیر گرفت و فعل، اکل و یا جمیع انتفاعات است. بنابراین، آیه‌ی مبارکه دلالت بر حرمت اکل لحم خنزیر و یا حرمت جمیع انتفاعات از لحم خنزیر دارد و لازمه‌ی حرمت، نجاست لحم خنزیر است (تفسیر شریف لاهیجی ج۱ ص۱۴۸).

دو آیه‌ی زیر نیز مثل آیه‌ی اوّل است.

الف: ﴿حرّمت علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما اهلّ لغیر الله به .....﴾ (سوره‌ی مائده، آیه‌ی ۳).

ب: ﴿انّما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما اهلّ لغیر الله به .....﴾ (سوره‌ی نحل، آیه‌ی ۱۱۵).

اقول:

حرمت اکل خنزیر و یا حرمت انتفاعات از لحم خنزیر، اعمّ از نجاست لحم خنزیر است و با اثبات اعمّ، اثبات اخصّ نمی‌شود. بنابراین، آیه‌ دلالت بر نجاست لحم خنزیر و نتیجتاً نجاست خنزیر ندارد. (محقّق اردبیلی در زبدة البیان ص۷۴، مرحوم استرابادی در آیات الاحکام ص۱۶۹).