موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خون حیوان فاقد نفس سائله/ رجوع به روایات

روایت دوّم: روایت عمّار ساباطی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی تهذیب: ما اخبرنی به الشّیخ ایّده الله تعالی عن ابی جعفر محمّد بن علیّ عن محمّد بن الحسن عن احمد بن ادریس عن محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن بن علیّ بن فضّال عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار الساباطی عن ابی عبد الله علیه السّلام فی حدیث طویل قال: سئل عن الخنفساء و الذّباب و الجراد و النملة و ما اشبه ذلک یموت فی البئر و الزّیت و السّمن و شبهه قال کلّ ما لیس له دم فلا بأس به (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۳۰).

پنج نسخه‌ی دیگر این روایت در مسائل سابق آمده است.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

در مسائل سابق اثبات شد که این روایت طبق نسخه‌ی تهذیب، موثّقه است. (ملاذ الاخیار ج۲ ص۲۶۱).

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

از طرفی مراد از دم در جواب امام علیه السّلام، دم سائل است. چون حیوانات مذکور در سؤال راوی دارای دم هستند ولی فاقد نفس سائله می‌باشند. از طرفی دیگر کلمه‌ی ما در عبارت ما لیس له دم، از الفاظ مطلق است و لذا این کلمه‌ بواسطه‌ی اطلاق شامل حیّ و میته‌ی متفسّخ و میته‌ی غیر متفسّخ می‌شود. بنابراین، مفاد روایت این است که اگر میته‌ی حیوان فاقد نفس سائله در آب واقع شود، بأسی نیست اعمّ از اینکه میته، متفسّخ و یا غیر متفسّخ باشد. و بدیهی است که در صورت تفسّخ، اجزاء نیز از قبیل دم منتشر در آب می‌شود. معلوم می‌شود که دم حیوان فاقد نفس سائله، طاهر است. و در صورت وجود مفهوم برای روایت، مفهوم روایت این است که دم حیوان دارای نفس سائله، نجس است.

روایت سوّم: روایت سکونی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی کافی: علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن النوفلیّ عن السکونی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: انّ علیّا علیه السّلام کان لا یری بأساً بدم ما لم یذکّ یکون فی الثوب فیصلّی فیه الرّجل یعنی دم السّمک. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۵۹ و طبع دار الحدیث ج۵ ص۱۷۵).

توجّه:

مرحوم صدوق در من لا یحضر ج۱ ص۷۳ مفاد روایت را به عنوان فتویٰ نقل فرموده است.

۲) نسخه‌ی تهذیب: محمّد بن احمد بن یحیی عن ابراهیم بن هاشم عن النّوفلیّ عن السکونی عن جعفر عن ابیه انّ علیّا کان لایری ...... تا آخر متن کافی. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۶۰).

۳) نسخه‌ی عوالی اللئالی: قال امیر المؤمنین علیه السّلام عند سؤال السائل عن دم السّمک لا بأس بدم ما لا یذکّی (عوالی ج۲ ص۳۲۱).

۴) نسخه‌ی وافی: سند و متن روایت در وافی مثل کافی و تهذیب است (وافی ج۶ ص۱۸۶).

۵) نسخه‌ی وسائل الشیعة: سند و متن روایت در وسائل مثل کافی است. مرحوم صاحب وسائل در ذیل روایت اشاره به نقل شیخ طوسی و نقل ابن ادریس نیز فرموده است (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۳۶).

۶) نسخه‌ی هدایة الامّة: عن علیّ علیه السّلام انّه کان لا یری بأساً بدم ....... تا‌ آخر متن کافی (هدایه، ج۱ ص۳۷۴).

۷) نسخه‌ی بحار الانوار: السرائر، نقلاً من کتاب محمّد بن علیّ بن محبوب عن ابراهیم بن هاشم عن النوفلی عن السکونی عن ابی عبد الله عن ابیه عن آبائه علیهم السّلام کان لا یری بأساً ....... تا آخر متن کافی (بحار الانوار، طبع بیروت، ج۷۷ ص۸۵).

توجّه:

در سرائر آمده است: انّ علیّا علیه السّلام کان لا یری بأساً ....... (سرائر، ج۳ ص۶۱۱).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: در سند روایت، دو راوی وجود دارد که به تفصیل درباره‌ی آنها بحث شد.

۱) نوفلی. یعنی حسین بن یزید بن محمّد بن عبد الملک النوفلی.

این راوی در نظر مشهور، امامی است و میرداماد در الرّواشح ص۱۱۳ ادّعای اتّفاق نموده بر اینکه این راوی، ضعیف نیست. بنابراین، این راوی، امامی و ثقه است.

۲) سکونی. یعنی اسماعیل بن ابی زیاد سکونی (اسم ابی زیاد، مسلم است).

ابن ادریس در سرائر ج۳ ص۲۸۹ ادّعای اجماع نموده بر اینکه این راوی، امامی نیست و شیخ طوسی در عدّة الاصول ج۱ ص۱۴۹ ادّعای اجماع نموده بر اینکه علماء به خبر سکونی عمل می‌کنند (و اصحاب، اجماع بر عمل به روایت غیر ثقه نمی‌کنند). بنابراین، این راوی، ثقه غیر امامی است.

نتیجه اینکه روایت طبق نسخه کافی، موثّقه است.

نکته ب: مرحوم شیخ طوسی روایت را از محمّد بن احمد بن یحیی بن عمران نقل فرموده است. طریق شیخ به این راوی در مشیخه‌ی تهذیب ص۷۱ آمده است. طریق شیخ به این راوی، صحیح است و لذا روایت طبق نسخه‌ی تهذیب نیز موثّقه است.