موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خون حیوان دارای نفس سائله/ رجوع به روایات

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

روایت دلالت دارد بر اینکه خون اگر به اندازه‌ی حمّصه باشد، غسل ثوب واجب نیست و صلوة در آن جایز است. درباره‌ی حمّصه دو احتمال است.

الف: مراد، مقدار حمّصه از نظر وسعت باشد. طبق این احتمال، مفاد روایت منافات با نجاست این مقدار از خون ندارد. یعنی می‌توان قائل شد که این مقدار از خون، نجس است و در عین حال قائل شد که غسل ثوب واجب نیست و صلوة در آن نیز جایز است. چون این مقدار از خون، کمتر از وسعت درهم است و خون کمتر از وسعت درهم، نجس و معفوّ است. یعنی مفاد روایت مطابق با قرائن خارجیّه است.

ب: مراد، مقدار حمّصه از نظر وزن باشد. نظر بعضی از فقهاء این است که خون به وزن یک نخود، به اندازه‌ی درهم است از نظر وسعت. طبق این احتمال و این نظر، روایت مخالف با قرائن خارجیّه است. چون قرائن خارجیّه دلالت دارند بر اینکه خون با این وسعت، غسل ثوب با آن واجب است و صلوة در آن جایز نیست و لذا این روایت حجّت نخواهد بود (لوامع صاحبقرانی ج۱ ص۵۳۶، روضة المتّقین ج۱ ص۲۱۵، شرح فروع کافی ج۱ ص۴۶۲، الحبل المتین ص۱۷۶، مدارک ج۲ ص۳۱۷ و ......).

بنابراین، این روایت معارض با طائفه اوّل نیست. چون یا حجّت نیست و یا مفاد آن منافات با طائفه اوّل ندارد.

روایت دوّم: روایت مثنّی بن عبد السّلام از مولا ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی تهذیب: امّا ما رواه معاویة بن حکیم عن ابن المغیرة عن مثنّی بن عبد السّلام عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: قلت له انّی حککت جلدی فخرج منه دم فقال ان اجتمع قدر حمّصة فاغسله و الّا فلا. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۵۵).

۲) نسخه‌ی استبصار: سند و متن روایت در استبصار مثل تهذیب است.. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۷۶).

۳) نسخه‌ی وافی: سند و متن روایت در وافی مثل تهذیب است. (وافی ج۶ ص۱۸۵).

۴) نسخه‌ی وسائل الشیعة: و باسناده عن معاویة بن حکیم ....... تا آخر سند و متن تهذیب. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۳۰).

۵) نسخه‌ی بحار الانوار: الشیخ عن مثنی بن عبد السلام عن ابی عبد الله علیه السّلام ...... تا آخر متن تهذیب. (بحار ج۷۷ ص۸۹).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: مرحوم شیخ طوسی در تهذیب و استبصار روایت را از معاویة بن حکیم نقل فرموده است. در فهرست ص۴۶۲، سند شیخ طوسی به کتاب این راوی به این صورت است: معاویة بن حکیم بن معاویة بن عمّار، له کتاب اخبرنا به جماعة عن محمّد بن عبد الله بن المطّلب عن ابن بطّة ..... و له کتاب الطّلاق و کتاب الحیض و کتاب الفرائض اخبرنا بها جماعة عن التلعکبری عن ابی القاسم ....... (مراد از محمّد بن عبد الله بن المطّلب، ابی المفضّل است (رجال شیخ طوسی ص۴۴۷).

سند شیخ طوسی به کتاب این راوی، ضعیف است بخاطر جهالت جماعة در سند و بخاطر ابی المفضّل و ابن بطّة و حسین بن محمّد بن مصعب (معجم الرّجال ج۱۹ ص۲۲۵) و همین موجب ضعف روایت است. بنابراین، حکم به حسنه بودن این روایت در ملاذ الاخیار ج۲ ص۳۵۴ و در لوامع صاحبقرانی ج۱ ص۵۳۶ صحیح نیست.

نکته ب: در سند روایت، عبد الله بن المغیرة ثقه و امامی و از اصحاب اجماع و مثنّی بن عبد السّلام نیز امامی و ثقه است. امّا معاویة بن حکیم، این راوی ثقه است (رجال نجاشی ص۴۱۲). در نظر کشّی، این راوی غیر امامی است (رجال کشّی ج۲ ص۶۳۵ و ج۲ ص۸۳۵) ولی ظاهر عبارت نجاشی در مقدّمه رجال (رجال نجاشی ص۳ و ص۴۱۲) و به نصّ شیخ طوسی در تهذیب ج۸ ص۱۳۸، این راوی امامی است. عبارت شیخ طوسی در تهذیب به این صورت است: و الّذی ذکرناه مذهب معاویة بن حکیم من متقدّمی فقهاء اصحابنا ......

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

روایت دلالت دارد بر اینکه خون اگر به مقدار حمّصه باشد، غسل آن واجب است و اگر به مقدار حمّصه نباشد یعنی کمتر از این مقدار باشد، غسل آن واجب نیست. عرف متشرّعه از وجوب غسل، نجاست و از عدم وجوب غسل، عدم نجاست را می‌فهمد. بنابراین، روایت دلالت بر نجاست خونی می‌کند که به مقدار حمّصه باشد و دلالت بر عدم نجاست خونی می‌کند که به مقدار حمّصه نباشد. ولی این روایت چون از حیث سند ضعیف است، حجیّت و یا عدم حجیّت آن متوقّف بر مطابقت و عدم مطابقت با قرائن خارجیّه است و لذا باید گفته شود که درباره‌ی حمّصه دو احتمال است.

الف: مراد، مقدار حمّصه از نظر وسعت باشد. طبق این احتمال، مفاد روایت مخالف با قرائن خارجیّه است. چون این مقدار از خون، کمتر از وسعت درهم است وخونی که کمتر از وسعت درهم است، غسل آن برای صلوة واجب نیست و لذا شیخ طوسی در تهذیب و در استبصار در ذیل روایت، امر به غسل را (فاغسله) حمل بر استحباب نموده است و فرموده است: صلوة در این مقدار از خون، مباح است.

ب: مراد، مقدار حمّصه از نظر وزن باشد. قبلاً گفته شد که خون به وزن یک نخود، ‌به اندازه‌ی درهم است از نظر وسعت. طبق این احتمال و این نظر، مفاد روایت منافات با نجاست خونی که کمتر از وزن یک نخود باشد، ندارد. یعنی می‌توان قائل شد که خون کمتر از وزن یک نخود، نجس است و در عین حال قائل شد که غسل ثوب واجب نیست و صلوة در آن نیز جایز است. چون این مقدار از خون، کمتر از وسعت درهم است و خون کمتر از وسعت درهم، نجس و معفوّ است. یعنی مفاد روایت مطابق با قرائن خارجیّه است.

بنابراین، این روایت نیز معارض با طائفه اوّل نیست. چون یا حجّت نیست و یا مفاد آن منافات با طائفه اوّل ندارد.

نتیجه نهایی بحث در مرحله‌ی سوّم: طائفه دوّم و سوّم از طرف معارضه با طائفه اوّل خارج می‌شوند و در مسأله، منحصراً طائفه اوّل باقی می‌ماند و مفاد طائفه اوّل این است که خون مطلقا نجس است. مطلقا یعنی خون حیوان دارای نفس سائله و حیوان فاقد نفس سائله، خون حیوان مأکول و حیوان غیر مأکول، خون حیوان صغیر و حیوان کبیر، خون قلیل و کثیر و یا مفاد طائفه اوّل این است که خون حیوان دارای نفس سائله مطلقا نجس است.