موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خون حیوان دارای نفس سائله/ رجوع به روایات

روایت سوّم: روایت عمّار ساباطی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی کافی: احمد بن ادریس و محمّد بن یحیی عن محمّد بن احمد عن احمد بن الحسن عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار بن موسی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سئل عمّا تشرب منه الحمامة فقال کلّ ما اکل لحمه فتوضّأ من سؤره و اشرب و عمّا شرب منه بازٌ او صقر او عقاب فقال کلّ شیء من الطّیر توضّأ ممّا یشرب منه الّا ان تریٰ فی منقاره دماً فان رأیت فی منقاره دماً فلا توضّأ منه و لا تشرب. (کافی، طبع اسلامیّه، ج۳ ص۹ و طبع دار الحدیث ج۵ ص۳۴).

توجّه:

بعداً گفته می‌شود که این روایت در موضعی از تهذیب (ج۱ ص۲۲۸) به همین مقداری آمده که در کافی آمده است ولی این روایت در موضعی دیگر از تهذیب (ج۱ ص۲۸۴) به صورت مفصّل تر نقل شده است و در موضعی دیگر از تهذیب (ج۱ ص۲۲۴) قسمتی از روایت نقل شده است. مرحوم صدوق در من لا یحضر ج۱ ص۱۳ روایت کافی را به عنوان فتویٰ و قسمتی دیگر از روایت را (نه همه‌ی روایت را) به عنوان روایت نقل فرموده است.

۲) نسخه‌ی تهذیب: و بهذا الاسناد عن محمّد بن یعقوب عن احمد بن ادریس و محمّد بن یحیی جمیعاً عن محمّد بن احمد عن احمد بن الحسن ...... تا آخر سند و متن کافی با اختلافی قلیل در متن. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۲۸).

توجّه: مرحوم شیخ در تهذیب ج۱ ص۲۸۴ این روایت را به صورت مفصّل با این سند نقل فرموده است: محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن بن علیّ بن فضّال عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار السّاباطی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سئل عن الکوز او الاناء .......

و مرحوم شیخ در تهذیب ج۱ ص۲۲۴ قسمت کمی از روایت را با سندی که در ج۱ ص۲۲۸ آمده، نقل فرموده است.

۳) نسخه‌ی استبصار: اخبرنی الحسین بن عبید اللّه عن عدّة من اصحابنا عن محمّد بن یعقوب عن احمد بن ادریس عن محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن بن علیّ عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار الساباطی عن ابی عبد الله علیه السّلام سئل عن ماءٍ یشرب ........ تا آخر متن کافی. ولی در استبصار همراه با یک سطر اضافه است.

۴) نسخه‌ی عوالی اللئالی: روی الشیخ فی الاستبصار مرفوعاً الی عمّار السّاباطی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال سئل عن ماءٍ یشرب ....... تا آخر متن استبصار با اختلافی قلیل.

۵) نسخه‌ی وافی: در وافی، سند و متن روایت طبق کافی آمده سپس قسمتی از روایت که محلّ شاهد نیست، با سند تهذیب ذکر شده است (وافی ج۶ ص۷۱).

۶) نسخه‌ی وسائل الشیعة: در وسائل ج۱ ص۲۳۰ روایت طبق متن و سند تهذیب در ج۱ ص۲۲۸ سپس در وسائل ج۱ ص۲۳۱ دو قسمت از روایت با سند تهذیب در ج۱ ص۲۲۸ و با سند تهذیب در ج۱ ص۲۸۴ سپس در وسائل ج۳ ص۵۲۷ قسمتی از روایت با سند تهذیب در ج۱ ص۲۸۴ آمده است.

۷) نسخه‌ی الفصول المهمّة: در الفصول ج۲ ص۱۲ قسمتی از روایت که محلّ شاهد است، بدون سند ذکر شده است.

۸) نسخه‌ی هدایة الامّة: ‌در هدایه ج۱ ص۶۹ مثل الفصول است.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: سند روایت طبق نسخه‌ی کافی در حقیقت دو سند است.

سند اوّل: احمد بن ادریس عن محمّد بن احمد عن احمد بن الحسن تا آخر.

سند دوّم: محمّد بن یحیی عن محمّد بن احمد عن احمد بن الحسن تا آخر.

راوی اوّل در هر دو سند و راوی دوّم، امامی و ثقه و بقیّه رواة ثقه غیر امامی هستند. بنابراین، روایت طبق نسخه‌ی کافی، موثّقه است.

نکته ب: مراد از هذا الاسناد در سند روایت طبق نسخه‌ی تهذیب در ج۱ ص۲۲۸، الشیخ المفید عن ابی القاسم جعفر بن محمّد است. این دو راوی و مرحوم کلینی، امامی و ثقه و از اجلّاء هستند. سند روایت طبق این نسخه‌ی تهذیب نیز در حقیقت دو سند است. روایت طبق هر دو سند، موثّقه است بخاطر همان مطالبی که در نکته الف گفته شد.

نکته ج: مرحوم شیخ در تهذیب ج۱ ص۲۸۴ روایت را از محمّد بن احمد بن یحیی نقل فرموده است. سند مرحوم شیخ به این راوی در مشیخه‌ی تهذیب ص۷۱ به این صورت آمده است: و ما ذکرته فی هذا الکتاب عن محمّد بن احمد بن یحیی الاشعری فقد اخبرنی به الشیخ ابو عبد الله و ....... سند شیخ به این راوی، صحیح است.

نکته د: سند روایت طبق نسخه‌ی تهذیب ج۱ ص۲۸۴ به این صورت است: محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن تا آخر. احمد بن یحیی در سند اضافه است و لذا باید حذف شود و سند باید به این صورت باشد: محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن و از جمله‌ی شواهد اضافه این است که در وافی ج۶ ص۷۲ و در وسائل ج۳ ص۵۲۷ روایت با همین سند از مرحوم شیخ طوسی در تهذیب نقل شده است بدون ذکر این راوی.

نکته ه‌: روایت در استبصار ج۱ ص۲۵ به این صورت آمده است: اخبرنی الحسین بن عبید الله عن عدّة من اصحابنا تا آخر.

حسین بن عبید الله غضائری امامی و ثقه و از اجلّاء است و مراد از عدّه، ابو غالب احمد بن محمّد زراری و ابو القاسم جعفر بن محمّد بن قولویه و ابو محمّد هارون بن موسی التلعکبری و ابو عبد الله بن ابی رافع صیمری و ابو المفضّل شیبانی است (استقصاء الاعتبار ج۱ ص۴۷۴). بعضی از افراد عدّه بدون شکّ امامی و ثقه هستند و لذا وجود «عدّه» در سند بدون اشکال خواهد بود. ولی روایت، موثّقه است بخاطر همان علّتی که در نکته الف گفته شد. در عوالی اللئالی ج۴ ص۵۳ به روایت طبق نسخه‌ی استبصار اطلاق مرفوعه شده که صحیح نیست.