موضوع: درس خارج فقه/ کتاب الصوم / مسئله 63

هدیه به روح مطهر و ملکوتی حضرت ام البنین سلام علیها صلواتی مرحمت بفرمایید رسیدیم به مسئله 63 که مسئله ی نسبتا مهمی است میفرماید مرحوم سید یجوز قصد الوجوب فی الغسل و ان اتی به فی اول الیل لیکن الاولی مع الاتیان به قبل آخر الوقت ان لا وجوب بل یاتی به قصد القربه کلا اغسالی که برای صحت غسل لازم است و شرط است میتواند از اینها قصد وجوب نماید حتی اگر در اول شب این غسل ها را بجا آورد یعنی هنوز ساعت ها مانده تا طلوع فجر ولی بهتر این است که اگر در آخر وقت انجام نمیدهد قصد وجوب نکند بلکه قصد قربت کند بصورت مطلق پس در واقع بازگشت سوال به این است که ما میتوانیم در مقدمه ی واجب که الآن مصداقش در مانحن فیه غسل است در مقدمه ی واجبی که زمانش قبل از مقدمه ی واجب است زیرا یک مقدمات داخلیه داریم مثل اجزاء عبادت و ممکن است مقدماتی بنحو شرط متاخر باشد مبناء ولی خب خیلی از مقدمات وقتش قبل از وقت واجب هست در این موارد مثل غسل که هنوز وقت صوم یعنی طلوع فجر نرسیده است میشود قصد وجوب کرد یعنی قصد وجه که وجه صوم رمضان وجه وجوبی است یا صرفا باید قصد قربت کرد در مقدمه واجب یک بحث این است که بقول معروف مقدمه واجب وجوب شرعی دارد یا ندارد که خب البته وجوب عقلی دارد زیرا عقل حکم میکند به تحصیل مقدماتی که برای تحقق ذی المقدمه لازم است اما بحث در این است که شرعا هم وجوب پیدا میکند یا خیر که این بحث را بزرگان و اعلام مثل شیخ انصاری و مرحوم آخوند رضوان الله علیهما اینها بصورت اصولی مطرح کرده اند چون حکم شرعی یک بحث فقهی است و بحث اصولی نیست زیرا فقه است که دنبال وجوب و کراهت و استحباب و کراهت و بالاخره احکام خمسه است در موضوفات ولی خب قاعده ی اصولی کاری به احکام شرعی ندارد بلکه قواعدی است که میخواهد در طریق استنباط بکار رود بنابراین این بررگان این مسئله را تبدیل به یک مسئله اصولی کرده اند و گفته اند بین وجوب ذی المقدمه مثل نماز و وجوب مقدماتش مثل وضو ملازمه ی شرعی هست یا نیست یعنی وجوب نماز مستلزم وجوب شرعی وضوء هم هست یا نیست؟ که خب گفتیم ملازمه ی عقلی که هست اما ملازمه ی شرعی هم هست یا نیست پس بنابراین بحث را در ملازمه داخل کرده اند خب وقتی بحث را آنجا برده اند آنوقت دیگر بحث اصولی میشود چون ما دیگر در اینجا دنبال حکم شرعی نیستیم بلکه میخواهیم این رابطه را یعنی تلازم را پیدا نماییم یک بحث دیگر این است که حالا اگر واجب باشد که خب مرحوم آخوند در کفایه قبول کرده است که مقدمه وجوب شرعی دارد خب حالا اگر وجوب شرعی داسته باشد چه نوع وجوبی است اگر بدانیم چه نوع وجوبی است آنوقت جواب مسئله ی 63 پیدا میشود که قبل از وقت ذی المقدمه هم میتوان نیت وجوب کرد یا نمیتوان نیت وجوب کرد؟ در اینجا نظریات مختلفی مطرح شدا است که پنج نظریه ی مهمش را من خدمتتان مطرح میکنم در این یک دو روزی که به این مسئله میپردازیم 1_نظریه ی وجوب ترشحی یعنی اینکه بگوییم وجوب از ذی المقدمه سرایت پیدا میکند به مقدمه یعنی علت وجوب مقدمه در واقع ذی المقدمه است در واقع ملاک و مصلحتی در خود مقدمه نیست بلکه از آن ذی المقدمه است ما وجب لغیره است نه ما وجب لنفسه خب اگر این نظریه ی مشهور را قبول کنیم میگوییم که ذی المقدمه خودش هنوز واجب نشده است بقول معروف میگویند که فاقد شیء که معطی شیء نمیتواند باشد خب چیزی که هنوز خودش وجوب پیدا نکرده است چه تسری و سرایتی میتواند ایجاد بکند نسبت به امر دیگری یعنی به مقدماتش آنوقت نتیجه این میشود که بسیاری از اعلام و بزرگان میفرمایند که خیر شما در مقدمه ی واجب نمیتوانید قبل از وقت قصد وجوب کنید بلکه قصد قربت کن حالا یا بنحو فتوا و یا بنحو احتیاط میگویند 2_ نظریه ی دوم نظریه ی وجوب تعلیقی است یعنی ما بگوییم که اینجا ما واجب معلق داریم که واجب معلق واحبی است که در آن وجوب فعلیت پیدا میکند و متوقف به یک امر غیر اختیاری مثل وقت نیست اما واجب معلق است به یک امر غیر اختیاری وجوب فعلی است اما واجب اصطلاحا استقبالی است یعنی در شب ماه رمضان روزه واجب است فعلیت دارد ولی وقتش از طلوع فجر است پس بنابراین وقت میشود شرط وجود نه شرط وجوب مثلا آیه ی شریفه در مسئله ی صوم رمضان میفرماید که فمن شهد منکم الشهر فلیصم یعنی همین که شما وارد به ماه رمضان شدید امر به صوم آمد در شبش هم حتی پس میبینید که وجوب صوم برای ماه رمضان است نه برای طلوع لذا قبل از طلوع فجر وجوب آمده است اما تحصیل واجب اتیانش و ایحادش معلق است به دخول وقت است مثل استطاعت در حج که اگر قبل از موسم شخص مستطیع شود مثلا در شوال حج برای آن شخص واجب است اما خب انجام حج معلق است به موسم یعنی ذی حجه که به این واجب ها معلق گفته میشود که وجودشان متوقف بر وقت است یا هر امر غیر اخیاری دیگری اما وجوبشان قبل از وقت و قبل از آن امر غیر اختیاری محقق شده است یعنی امر شارع و خطاب شارع تعلق گرفته است به مکلفین خب نظریه این وجوب تعلیقی چه میشود نتیجه این است که در شب ماه رمضان روزه واجب است پس بنابراین مقدمه اش هم واجب است لذا مشکلی بوجود نمی آید پس شخص میتواند نیت وجوب بکند مس با این مبناء میتوان قول سید مصنف را توجیه کرد این یک مبنا خب 3_ مبنای سوم مبنای وجوب مطلق ذی المقدمه است خب طبق این نظر وجوب ذی المقدمه مشروط به وقت است اما وجوب مقدمه یک وجوب مستقلی است ترشح و تسری دیگر یعنی چه در واقع وجوب مقدمه مربوط به امر شارع است و هیچ حکمی معلول حکم دیگری نیست بنابراین وجوب مقدمه مترشح از وجوب ذی المقدمه نیست نهایتش این است که یک مصلحت مستقلی در وجوب مقدمه نیست بلکه وجوبش از ناحیه شارع بخاطر مصلحتی است که در ذی المقدمه است حتی برخی گفته اند در مصلحت هم با یکدیگر متفاوت هستند پس بنابراین تلازمی که بین مقدمه و ذی المقدمه است در وجوب نیست بلکه در وجود است یعنی وجود ذی المقدمه متوقف است بر وجود مقدمه این نظر رد مبنای مشهور است که مبنای مشهور همان وجوب ترشحی است. مبنای چهارم و پنجم را میگذاریم برای جلسه ی روز شنبه.