موضوع: درس خارج فقه/ کتاب الصوم / مسئله 64

بحث در مسئله ی 63 بود که مرحوم سید فرمودند که قصد وجوب در غسل یعنی اغسالی که برای صحت صوم لازم است قبل از طلوع فجر انجام بشود در اینها قصد وجوب اشکالی ندارد و جایز است چون بعضی از فقها و اعلام میفرمایند که قبل وقت وجوب صوم که از طلوع فجر به بعد است نمیشود مقدمتا نیت وجوب کرد چون مقدمه میخواهد وجوبش را از وجوب ذی المقدمه بگیرد که طبق نظر مشهور اینگونه است یعنی وجوب مقدمه جنبه تبعی دارد و واجب غیری است آنوقت مبناء در واحب غیری و تبعی مختلف است که ما جلسه ی قبل عرض کردیم یک مبنا مبنای مشهور است و آن وجوب ترشحی است یعنی مقدمه وجوب خودش را از ذی المقدمه میگیرد و مقدمه وجوب مستقلی ندارد در صورتی که وجوب ذی المقدمه از طلوع فجر به بعد است خب چیزی که هنوز خودش وجوب میدا نکرده است نمیتواند وجوب بدهد به مقدمه خودش بقول معروف میگویند فاقد شیء معطی شیء نمیشود در نتیجه شما نمیتوانید در غسل و وضوی قبل از وقت و اینها قصد وجوب کنید چون هنوز وجوبی پیدا نکرده از ناحیه ذی المقدمه این یک نظر که یک نظر معروف و مشهور است یک نظر دیگر مسئله ی وجوب تعلیقی است بگوییم که ذی المقدمه آن واجب اصلی ما وجوبش حال و فعلی و ثابت است اما واجب وقت انجامش و وجودش بعد از طلوع فجر است پس بنابراین در واجب معلق ما میگوییم که وجوبش قبل از وقت تحقق پیدا کرده است اما واجب تحققش منوط به وقت است پس آن وقت در واقع وقت واجب است نه وقت وجوب در واقع وقت شرط وجود است نه شرط وجوب خب اگر ما وجوب تعلیقی را بپذیریم که در واقع انشاء و جعل شارع از قبل از وقت فعلیت پیدا کرده است اما خب زمان امتثال در آینده است یعنی وجوب فعلی است و واجب استقبالی است مثل کسی که قبل از موسم مستطیع میشود که وجوب حج بر این شخص تنجز پیدا کرد لیکن زمان امتثال حج متوقف است بر حلول ذی الحجه خب اگر این را بگوییم شخص میتواند قبل از وقت هم قصد وجوب کند فمن شهد منکم الشهر فلیصم از اول رمضان وجوب صوم آمده است و فعلیت پیدا کرده است با حلول ماه رمضان نتیجه این است که شخص در شب ماه رمضان هم میتواند به قصد وجوب غسل بکند نظر سوم نظریه ی وجوب مستقل غسل و اصلا مقدمه است وجوب استقلالی یعنی بگوییم که وجوب مقدمه هم از ناحیه ی امر شارع است و شارع مقدس است که تمام احکام را میفرماید اعم از احکام مربوط به مقدمات و ذی المقدمات. در نتیجه مقدمه وجوب خودش را از ذی المقدمه نمیگیرد بلکه از شارع میگیرد این نکته را هم باید گفت که بعضی از مقدمات از واجبات شرعی هستند مثل همین وضوء و غسل .. برخی هم عادی و عقلی هستند مثل تهیه زاد و توشه برای حج ولی مطلوبیت و شوق اکید شارع نسبت به مقدمات هم هست برخی از آقتیون میگویند همین مطلوبیت و شوق شارع همین کفایت میکند بر وجوب حتی امر مولوی و جعل هم لازم ندارد به هر صورت منشاء همه ی این احکام شارع مقدس است پس ما چیزی بنام تسری احکام نداریم که مثلا بگوییم وجوب از ذی المقدمه ترشح پیدا میکند و تسری پیدا میکند به مقدمه اش نتیحه این است که شارع مقدس خودش دستور داده است که قبل از طلوع فجر غسل کنید خب وقتی امر به ترک بر بقاء جنابت فرموده است یعنی امر به غسل نموده است زیرا ادله ی ما تماما نهی از بقاء بر جنابت است که این بمعنای امر به غسل جنابت است نتیجه این است که امر وجود دارد و یک واجب مستقلی است برای خودش که البته این واجب مستقل بودن مانع از این نمیشود که ما بگوییم این واجب غیری است یعنی نمیخواهیم بگوییم که واجب نفسی است پس در وجوب غیری مبنای ما این است که وجوب غیری وجوبی است که حکمش را از شارع میگیرد اما ملاک و مصلحت مستقلی ندارد در واقع ملاک و مصلحتش فی غیره است نه فی نفسه خلاصه در وجوب غیری ما میتوانیم دو تا حرف بزنیم یکی اینکه بگوییم هم وجوبش را از غیر میگیرد هم ملاک و مصلحتش در غیر است یکی اینکه بگوییم وجوبش را از غیر نمیگیرد بلکه ملاک و مصلحتش فی غیره است و در جای دیگری میباشد ولی خب شارع بخاطر وجوهی مثلا وصول به ذی المقدنه واجب کرده است در صورتی که برخی از بزرگان مثلا مرحوم مظفر در اصول گفته ما اصلا چیزی بنام واجب غیری نداریم و باید وجوب غیری را از اصول حذف کرد البته در این نظریه سوم ما نمیخواهیم بگوییم که واحب غیری نداریم فقط نیخواهیم بگوییم که واحب غیری وجوبش را از غیر نمیگیرد ولی ملاک و مصلحتش را از غیر میگیرد این یک نظر 4_ اما نظر چهارم وجوب تهیئی یعنی آمادگی این را مرحوم میرزای نائینی خیلی پرورش دادند البته اصل این حرف از محقق اردبیلی است ظاهرا ولی میرزا خیلی بال و پر به آن داده اند بقول معروف ایشان میفرمایند که یک نوع وجوبی داریم بین وجوب غیری و وجوب نفسی از یک طرف وجوب نفسی است چونکه جعل مستقلی دارد از یک طرف هم شبیه وجوب غیری میماند چون ملاک و مصلحتش همان طور که در مورد قبلی گفتیم برای تحفظ و تهیئا یک کار دیگری است پس بنابراین وجوب تهیئی یک وجوبی است که قبل از ذی المقدمه حاصل میشود و انشاء هم شده است و وجوب نفسی دارد و غیری نیست اما ملاک و مصلحتش در خودش نیست 5_و بالاخره نظر پنجم این است که اصلا بگوییم مقدمه واجب شرعا واجب نیست چون تمام این چهار نظری که عرض کردیم تماما در داخل وجوب شرعی مقدمه معنا داشت چه وجوب ترشحی چه وجوب استقلالی تعلیقی و چه وجوب تهیئی همه اش وجوب بود اما حرف پنجم که مرحوم امام و مرحوم آقای خویی که البته خلاف مشهور است ولی این بزرگان نظرشان است این است که اصلا مقدمه واجب واجب نیست و مقدمه واجب وجوبش عقلی است و وجوبش شرعی ندارد یعنی جعل و انشاء شارع را ندارد

خب معنای این حرف این است که مکلف نمیتواند در مقدمه قصد وجوب کند نتیحه حرف پنجم این است که مکلف در مانحن فیه نمیتواند در غسل قصد وجوب کند خب این پنج نظریه ی مهم در اینجا هستش اونیکه بنظر میرسد که اظهر و اقرب به واقع هست همان نظر سوم است یعنی همینکه ما بگوییم وجوب مقدمه مخصوصا در مقدمات شرعیه مثال هم همین طهارات ثلاث که خودشان اوامر دارند آیه قرآن داریم اینها امر مستقل مولوی دارند خب در مانحن فیه همین که شارع مقدس نهی از بقاء بر جنابت میکند خب همین بمعنای امر به غسل است یعنی امر به تطهیر جنابت است پس بنابراین ما میگوییم در مقدمات واجب مخصوصا مقدمات شرعی در اینها وجوبشان مستقلا از ناحیه ی شارع مقدس میرسد اگرچه ملاکشان ممکن است در غیر واجب باشد خب نتیجه اش هم این است که شخص قبل از طلوع فجر میتواند قصد غسل بکند بدلیل اینکه اتفاقا اوامر مربوط به ترک بقاء بر جنابت زمانش قبل از طلوع فجر است بنابراین وقت غسل میشود قبل از صوم از طرفی دستور شارع هم هست خب پس چطور ما بگوییم نیت وجوب نکن؟ پس ما امر به غسل داریم یک امر به غسل مال قبل از طلوع فجر است دو سوم اینکه این قبلیت نکته مهمش این است که این قبلیت اطلاق دارد خب بقاء بر جنابت را انسان بخواهد ترک کند قبل از طلوع فجر میتواند اول شب باشد میتونه وسط شب باشد میتونه آخر شب باشه خب اگر کسی اول شب غسل کرد به ادله ترک بقاء بر جنابت و تطهیر عمل کرده است یا عمل نکرده است؟ عمل کرده است خب آن ادله وجوبی بود یا استحبابی بود وجوبی بود پس در اول شب هم میتواند قصد وجوب کند چون بقاء را ترک کرده است فقط تنها این است که در آخر شب دیگر وقت واجب مضیق میشود و تعین زمانی پیدا میکند در صورتی که قبلش واجب موسع بوده است حالا آیا واجب مضیق با واجب موسع فرقی در قصد وجوب دارد خیر لذا واجب موسع و مضیق بودن تاثیری در نیت نمیتواند داشته باشد لذا این فرمایش سید فرمایش درستی است اکثر قریب به اتفاق محشین هم همین فرمایش سید را تائید کرده اند در حواشی عروه ولی خب بعضی از بزرگان مثل مرحوم امام و آقای خویی که مقدمه واجب را واجب نمیدانند اینها با مرحوم سید مخالفت کرده اند پس این مسئله ی 63 بود و مسئله ی 64 که در مورد فاقد الطهورین است یعنی کسی که نه امکان طهارت مائیه دارد که غسل باشد نه امکان طهارت ترابیه دارد که تیمم باشد این صوم و روزه اش چه حالت و وضعیتی پیدا میکند که میگذاریم برای جلسه ی بعد انشاءالله.