موضوع: درس خارج فقه/ کتاب الصوم / مسئله 53

مسئله 53 میفرماید لا یجب علی من اجنب فی النهار بالاحتلام او نحوه من الاعذار ان یبادر الی الغسل فورا فان کان هو الاحوط موضوع در این مسئله موضوع اجناب غیر عمدی است یا کسی که از روی سهو و نسیان دچار جنابت بشود در روز ماه رمضان خب سوال اول این است که روزه اش باطل میشود یا خیر که روزه اش قطعا باطل نمیشود بخاطر اینکه اجناب عمدی موجب ابطال روزه است ور روز رمضان اجناب و جنابت غیر عمدی باعث بطلان روزه نمیشود سوال دوم این است که آیا غسل برای صومش بر این شخص واجب است حالا ما کاری به نمازش نداریم میفرماید خیر واجب نیست برای صحت صومش مبادرت به غسل کند نه وجوب تکلیفی دارد و نه حکم وضعی دارد که شرط صحت ادامه صومش باشد و ان کان هو الاحوط البته به احتیاط نزدیک تر است که این را بکند ولی دلیلی برای وجوب وجود ندارد بنابراین موضوع مسئله وجوب غسل برای محتلم در روز ماه رمضان است کسی دچار احتلام و یا جنابت غیر عمدی آیا چنین تکلیفی دارد یا خیر ما در ادله چیزی نداریم که دلالت بر وجوب غسل برای جنب در روز ماه رمضان کند یک بخشی از ادله که مربوط به بقاء بر جنابت قبل از طلوع فجر است یعنی شخص نباید باقی بر جنابت باشد قبل طلوع فجر لذا ما در ادله وجوب غسل قبل طلوع فجر است در وجوب غسل بعد از طلوع فجر نداریم حالا فرض کنید یک نفری در طلوع فجر خواب ماند همان نوم اول هم بود یا حتی یکلحظه هم بیدار نشد در همان حالت احتلام خواب ماند و بعد از طلوع فجر بیدار شد امر شایع و رایجی هم امکان دارد باشد آیا این شخص باید غسل نماید برایرصحت صومش خیر دلیلی برای وجوب غسل بعد از طلوع فجر نداریم بنابراین اولین استدلال ما برای فرمایش سید قصور ادله است عدم الدلیل دلیل العدم بخش دیگری هم از ادله است که موضوعش اجناب عمدی است در روز که آن هم در اینجا منتفی است زیرا دچار احتلام شده است یا دچار اجناب غیر عمدی شده است مثلا یادش نبوده که ماه رمضان است و یا سهو و یا هر چیزی دیگری میماند مسئله نماز و سایر تکالیفش که احکام خودش را دارد نکته سوم اینکه اتفاقا ما دلیل بر عدمش هم داریم یعنی روایاتی داریم که بر چنین شخصی غسل واجب نیست بعنوان شرط صحت صوم رمضان حالا این دلیل چیست روایات باب 35 از ابواب ما یمسک عنه الصائم یکی حدیث 3 این باب است محمد بن علی بن الحسین باسناده عن العیسی بن القاسم که طریق صحیح و معتبری است انه سال اباعبدالله علیه السلام عن الرجل ینام فی شهر رمضان و یحتلم ثم یستیقض ثم ینام قبل ان یغتسل قال لا باس خب اگر غسل واجب بود و یا فوریت داشت حضرت میفرمودند دیگر و صریحا فرموده اند که اشکالی ندارد ما از این روایات و خود عدم اقتضای ادله ای که مربوط ببقاء بر جنابت و اجناب عمدی و این ها بود میفهمیدیم و قبلا هم این را تکرار کردیم که حالت جنابت بصورت مطلق منافاتی با صوم ندارد دقیقا عکس شبیه آن چیزی که در نماز است چون حالت جنابت مطلقا با حالت نماز منافات دارد یعنی هیچ نمازی با حدث اکبر امکان پذیر نیست لا صلوه الا بطهور ولی لا صوم الا بطهور ما نداریم البته ما مسائل بقاء بر جنابت را داریم ولی اگر کسی یادش رفت یا خواب ماند البته نسیان یک مسئله ی دیگری داشت نسیان در خصوص ماه رمضان حکم جدایی داشت ولی اگر کسی سهوا خواب ماند و امثال اینها ترک غسل کرد و یا در روز رمضان دچار حالت جنابت و احتلام شد فی نفسه حالت جنابت و احتلام و امثال اینها موجب بطلان صوم نیست موضوع ادله بطلان بقاء بر جنابت بود که یک موضوع دیگری است البته نزدیک به این موضوع است بنابراین حالت حدث اکبر با صوم جمع میشود مثلا فردی با حالت جنابت وارد ماه رمضان شد و تا غروب هم غسل نکرد و از طرفی نماز هم نخواند خب در اینجا روزه اس صحیح است بله روزه اش صحیح است لذا روزه لزما شرطش طهارت از حدث اکبر نیست بصورت مطلق البته در بعضی از حالات مثل حالت اجناب عمدی و مسئله بقاء بر جنابت منافات با صوم دارد لیکن جنابت فی نفسه منافاتی با صوم ندارد اینها را از این روایات میفهمیم چرا که حضرت بصورت مطلق فرموده اند لاباس والا باید میفرمودند قبل از غروب باید غسل کند لذا فوریت ندارد که هیچ تا غروب هم اگر ادامه پیدا کند اشکالی ندارد.

2_یک روایت دیگر موثقه ابن بکیر است همین باب 35 حدیث 2 محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی عن احمد بن محمد عن ابن فضال یعنی حسن بن علی بن فضال عن ابن بکیر که دو فرد اخیر معروف به فطحی بودن هستند البته برخی از اعاظم میگویند اینها فطحی هم نبوده اند بخاطر اینکه نمیشود آنقدر آدم به امام رضا و امام جواد علیهما السلام نزدیک باشد زیرا این فرد یعنی حسن بن فضال از خصیصین امام رضا علیه السلام بوده است و از طرفی فطحی باشد جور در نمی آید ولی خب بهر حال حسن بن فضال و پسرش هر دو ثقه هستند و توثیق دارند و در مورد پدرش هم نوشته اند اواخر عمرش به امامت امام رضا علیه السلام اقرار کرده است بنابراین مشکلی از نظر وثاقت ندارند پس حدیث میشود موثقه لذا فطحی بودنشان مانع اعتبار حدیث نمیشود قال سئلت اباعبدالله علیه السلام عن الرجل یحتلم النهار فی شهر رمضان یتم صومه کما هو فقال لا باس خب اگر اینجا غسل لازم بود که حضرت نمیفرمودند لا باس ممکن است یک نفر سوال بپرسد اینجا سوال از بطلان صوم با احتلام است که البته این حرف درست است ولی جواب حضرت که فرموده اند لا باس علاوه بر تصحیح روزه فرد مورد سوال است اگر وظیفه ی دیگری هم داشت علاوه بر غسل خب حضرت باید ایتحا نیفرمودند بقول گفتنی سکوت در مقام بیان حایز است ممکن است شما بگویید اینجا حضرت متعرض غسل نشده اند جواب این است که اگر اینجا متعرض نشده اند پس کجا باید جواب بدهند بنابراین سکوت حضرت ناظر بر بی تکلیفی چنین فردی نسبت به غسل است در مقابل این دو روایت و روایاتی شبیه به اینها یک روایت ما داریم که دستور به غسل داده شده است و آن هم حدیث 5 باب 35 است لازم به تذکر است که احتیاطی که مرحوم سید فرموده اند ناظر به در نظر گرفتن چنین روایتی است محمد بن الحسن باسناده عن الصفار که از اصحاب امام عسکری علیه السلام است یعنی محمد بن حسن صفار عن ابراهیم بن هاشم عن عبدالرحمن بن حماد عن ابراهیم بن عبدالحمید عن بعض الموالیه پس حدیث دیگر از اعتبار خارج شد چون این بعض موالیه چه کسانی بوده اند قال سئلته عن احتلام الصائم این حدیث مضمره است که اضمار حدیث هم از بعضی از است که معلوم نیست چه کسانی است یعنی اضمار معاریف نیست که در اینصورت اشکالی هم ندارد فقال اذا احتلم نهارا فی شهر رمضان طبق نسخه تهذیب فلا ینام حتی یغتسل که خب همانطور که عرض شد سند این روایت معتبر نیست بخاطر ارسالی که در سند هست البته برخی دیکر از رجالش قابل قبول است و توثیق عام دارند مثل عبدالرحمن بن حماد که خب توثیق خاص و صریحی ندارد ولی ابن ابی عمیر خیلی از او روایت مقل کرده است یعنی با مشایخ ثقات میشود درستش کرد ابراهیم بن عبدالحمید توثیق دارد ولی بخاطر آن ارسال روایت اعتبار ندارد بنابراین قدرت معارضه با آن دو روایت قبلی را ندارد ضمن اینکه اگر غسل بر محتلم در نهار رمضان واجب بود به تعبیر مرحوم آقای خویی لو کان لبان ادله اش بیشتر از یک مرسله میبود نتیجه این است غسل برای محتلم در شهر رمضان واجب نیست نه بعنوان حکم تکلیفی که البته چنین حکمی اصلا در اینجاها معنا ندارد چون اصلا حدث اکبر که حرام نیست و نه بعنوان حکم وضعی یعنی بعوان شرط صحت صوم در نهار شهر رمضان نداریم در انتها مرحوم سید میفرمایند وان کان هو الاحوط حالا وجه احتیاط چیست دو چیز است یکی همین مرسله شاید یکی اینکه بالاخره کسی امکان دارد بپرسد ما از ادله حرمت بقا بر جنابت و از ادله ی حرمت اجناب عمدی در صوم رمضان ممکن است ما از مجموع این روایات استفاده کنیم یک ملاکی را و آن عبارت است از اینکه حالت جنابت منافات با صوم دارد یعنی صائم نباید جنب باشد و اگر شد باید فورا این حالت را برطرف نماید ولی خب این مناط حالت ظنی دارد و اعتباری به چنین مناطی نیست چون احتمالی است و الاحتمال علیل به قول معروف در نتیجه ما میگوییم این در حد یک احتیاط استحبابی است و وجوب و لزومی ندارد مسئله 53 تمام میشود مسئله 54 به بعد که مربوط به نوم است و مهم هم میباشد میگذاریم برای هفته آینده انشاءالله.