موضوع: درس خارج فقه/ کتاب الصوم / مسئله 50

در مسئله 50 که موضوعش نسیان غسل جنابت بود و اصل مسئله را با هم ملاحظه و مرور کردیم و رسیدیم به فروعاتش در ادامه مسئله دو فرع مطرح میشود میفرماید والاحوط الحاق غیر شهر رمضان من النذر المعین و نحوه به و ان کان الاقوی عدمه این یک فرع کما ان الاقوی عدم الحاق غسل الحیض و النفاس لو نسیتهما بالجنابه فی ذلک و ان کان احوط پس فرع اول الحاق بقیه روزه ها به صوم رمضان است مخصوصا روزه های واجب معین که از نظر طبیعت و ماهیت خیلی نزدیکتر به ماه رمضان است حالا صوم مندوب که قطعا چنین الحاقی در موردش مطرح نمیشود بخاطر اینکه در روزه مستحبی بقا عمدی بر جنابت هم مضر نبود چه برسد به نسیانا در روزه مستحبی روایت داشت که بقاء عمدی بر جنابت هم مشکلی ایجاد نمیکرد سوال این است که روزه های واجب دیگر مخصوصا روزه های واجب معین اصلا نذر معین نذر کرده است در نیمه شعبان امسال روزه بگیرد مجنب شد دچار جنابت شد یادش رفت غسل کند در سحر قبل از طلوع فجر در اینجا آیا ما میتوانیم بگوییم که روزه اش باطل است مثل ماه رمضان چرا که در ماه رمضان میگوییم روزه باطل است در بقیه روزه ها میتوان چنین حرفی را زد ایشان مفرماید احتیاط در الحاق است و ان کان الاقوی عدمه ولی نظر اقوی و فتوا بر این است که ملحق نمیشود یعنی بر اساس ادلهداگر بخواهیم بگوییم باید بگوییم غیر ماه رمضان به ماه رمضان در این مسئله ملحق نیست حالا چرا ایشان اول احتیاط کرده اند بعد نظر فتوای خودشان را گفتند علت احتیاط این است که همیشه در احکام صوم در نواقض در شرایط در عموم احکام صوم این سوال مطرح است که آیا این حکم مربوط میشود به طبیعت صوم یا اختصاص دارد به این روزه خاص این در همه عبادات مطرح است وقتی مسئله ای را مثلا در باب نماز راجع به تشهد یا اذکار یا ارکان رکوع و سجود این سوال همیشه مطرح است که این حکم اختصاص دارد به این نماز خاص یعنی مثلا اگر سوال هز نمازهای یومیه است این حکم اختصاص دارد به نمازهای یومیه یا این فرمایش امام ناظر به همه نمازها است یعنی ناظر به طبیعت نماز است حضرت دارند یک مطلب کلی ای را درباره ماهیت نماز میگویند این سوال همه جا مطرح است چون احتمال دارد که درست است که سوال راوی از روزه رمضان بود ولی احتمال دارد این بیان مورد احتیاج راوی بوده است یا بیان مصداق بارز بوده است که مصداق بارز روزه ها روزه رمضان است و خلاصه موضوع اصلی طبیعت صوم باشد بنابراین حضرت نمونه ماه رمضان را اگر فرمودند از باب اهمیت مصداق است که روزه رمضان را مطرح کرده اند والا این حکم مشترک بین همه روزه ها است چون حکمی است متعلق به ماهیت و طبیعت صوم خب احتمالی است که شاهد وقرینه ای ندارد برای همین در حد احتیاط میشود گفت بالاخره احتمال را میشود موضوع احتیاط قرار داد اشکالی ندارد ولی بنحو فتوا نمیشود این حرف را زد بخاطر اینکه بارها عرض کردیم قیدی که اخذ میشود در موضوع روایت اصل بر احترازی بودنش است یعنی ظهور قیود در احترازی بودن است در موضوعیت است ما نمیتوانیم وقتی که موضوع روایت روزه رمضان است بگوییم نه بقیه ی روزه ها هم ملحق میشود احتمال الحاقش هست ولی دلیل قطعی وقتی بر الحاق نباشد حق نداریم از موضوع روایت تعدی کنیم و تجاوز و عبور کنیم و حکم را تسری بدهیم بسایر موضوعات این خلاف روش و شیوه معهود و متداول در فقه است پس بنابراین ما همانطور که فرمایش سید هم هست بنحو فتوا کسی نمیتواند این حرف را بزند و قائل به تسری و الحاق بشود تسری والحاق دلیل میخواهد که ما در اینجا هیچ دلیلی نداریم تازه دلیل بر خلافش هم داریم پس ما میگوییم اینکه آدم غسل جنابت را یادش برود و روزه اش باطل باشد این مخصوص روزه ی ماه رمضان است حالا روزه ی نذری روزه ی کفاره ما بقیه ی روزه ها را تفکیک میکنیم بین سایر روزه ها و صیام و روزه ی قضای ماه رمضان این دوتا را از هم جدا میکنیم اول میپردازیم به بقیه روزه های واجب اعم از واحب معین و غیر معین در بقیه روزه ها ما میگوییم هیچ دلیلی که آدمدغسل جنابت را یادش برود و روزه اش باطل باشد یعنی مثلا روزه کفاره اش باطل بشود روزه منذورش باطل بشود دلیلی وجود ندارد آن دلیلی که وجود دارد در آن قید رمضان آمده است از مدلول روایت هم ماه رمضان استفاده میشود پس بنابراین ما مقید میشویم بهمان فرمایش امام در روایت نسیان غسل که اختصاص به ماه رمضان دارد اینکه تمام روزه ها در بعضی از احکام مشترک است این درست است لیکن آن درجایی است که ما قید نداشته باشیم ولی وقتی قید داشته باشیم حکم اختصاصی میشود پس ما در رابطه ی با بقیه روزه ها غیر از قضای رمضان دلیلی بر تسری و الحاق نداریم بلکه دلیل و شاهد برخلافش هم داریم که عبارت بود از یک حرف متین و روشنی که در گذشته مرحوم سید و دیگران هم مطرح کرده بودند که بقیه ی روزه ها حتی بقاء عمدی جنابت هم مضر بصوم نبود چه برسد ببقاء بر نسیان مثلا در صوم کفاره یا نذر معین یا غیر معین آنجا ما میگفتیم حکم بقاء عمدی بر جنابت حکم اختصاصی ماه رمضان و قضاء ماه رمضان است که دلیل داشت لیکن دیگر روزه ها دلیلی نداشت بنابراین ما دلیلی برالحاق نداریم هیچ شاهد و دلیل قوی بر عدم الحاق هم داریم در نتیجه همین فرمایش سید که اکثر قریب باتفاق محشین هم همین فرمایش را دارند همین درست است و ان کان الاقوی عدمه خب این در مورد تمام روزه های واجب دیگر غیر از قضاء رمضان البته مرحوم سید قضاء رمضان را اینجا استثناء نکرده اند و گفته اند هیچ کدام از روزه های واجب الحاق به ماه رمضان نمیشود ولی خب خیلی از آقایون و محشیو در مورد قضاء رمضلن نظر سید را نپذیرفته اند لذا ما اینجا تفصیل قائل میشویم بین غیر قضاء رمضان و روزه قضاء رمضان در روزه قضاء رمضان ما قائل بالحاق هستیم و میگییم نسیان غسل جنابت مثل روزه رمضان موجب بطلان صوم است برخی از محشین هم یا بنحو احتیاط واجب مثل مرحوم امام رضوان الله علیه یا بنحو فتوا این را مطرح فرموده اند که قضای رمضان در این مسئله حکمش متحد است با رمضان بطلان صوم در حالت نسیان غسل جنابت یعنی عدم انعقاد صوم و مانع صحت صوم است حالا چرا قضای رمضان را ملحق برمضان کردیم بخاطر تفاوتهایی که قضاء رمضان با سایر روزه های واجب دارد اولا یک قاعده احتمالی داریم بنام قاعده مماثلت قضاء و اداء یعنی این احتمال که قضاء و ادا در عبادات یک طبیعت باشد و تفاوتشان در وقت است که اداء داخل و قضاء خارج از وقت است و احتمال قوی ای است که احکام و شرایط و اجزاء و موانعشان یکی باشد جز در موارد خاص یعنی الا ما خرج بالدلیل که البته ما گفتیم این قاعده مسلم نیست دلیل این قاعده روایاتی مثل اقض ما فات کما فات است که البته گفتیم این روایت در باب صلاه وارد شده است آن هم در مورد رکعات نماز مسئله قصر و تمام معلوم نیست که ما بتوانیم این روایت را بتمامی عبادات تسری بدهیم از جمله روزه پس این قاعده مسلم نیست سلمنا که قبول داشته باشیم در مواردی که دلیل داشته باشیم قبول نمیکنیم خب اینجا ما دایل داریم زیرا در اینجا قید رمضان در خودش آمده است اینجا خصوصیت اداء و قضاء در موضوع اخذ شده است اینجا خصوصیت رمضان در موضوع داخل شده است مثلا ما روایت داریم از ابواب ما یمسک عنه الصائم باب 19 حدیث 3 که این روایت دلیل بر مخالفت مماثلت اداء و قضاء ماه رمضان است محمد بن الحسن باسناده عنوحسین بن سعید عن عثمان بن عیسی عن سماعه بن مهران قال سئلته عن رجل اصابته جنابه جوف الیل فی رمضان فنام و قد علم بها فلم یستیقض حتی ادرکه الفجر فقال علیه السلام ان یتم صومه و یقضی یوما آخر این اتمام صوم در آنروز از باب امساک تادبی است که البته تعارض نوم اول با نوم های دیگر در این روایت این بماند برای جلسات بعد فقلت اذا کان ذلک من الرجل و هو یقضی رمضان قال فلیاکل ذلک و یقض فانه لا یشبه رمضان شیء بشهور یعنی ماه رمضان حکم اختصاصی خود را دارد بنابراین اگر حکم مماثلت را هم قبول کنیم در مورد ماه رمضان نمیتوانیم این حرف را بزنیم یعنی احکام اختصاصی خودش را دارد حالا یکی از احکام اختصاصی این است که در صورت نسیلن غسل جنابت باعث بطلان صوم رمضان است در قضاء نمیتوانیم بمماثلت استناد بکنیم البته بروایات خود قضاء میتوانیم استناد کنیم که ما دوتا صحیحه از عبدالله بن سنان داشتیم در بقاء بر جنابت 1_ یکی صحیحه اول است عن عبدالله بن سنان انه سال اباعبدالله علیه السلام ان الرجل یقضی شهر رمضان فیجنب فی اول الیل فلت یغتسل حتی یجیء آخر الیل فهو یری ان الفجر طلع باب 19 از ابواب ما یمسک عنه الصائم حدیث 1 قال لا یصوم ذلک الیوم و یصوم غیره خب اینکه حضرت فرمود ولا یغتسل حتی یجیء الاخر الیل خب اینجا اطلاق دارد روایت کسی است در شب رمضان که مجنب شد تا آخر شب غسل نکرد خب این غسل نکردن بهر علتی میتواند باشد شاید عمدی بوده است یا سهوی یا از روی نسیان بوده است اینکه چرا غسل نکرد را دیگر نگفته است قید تعمد در آن نیامده است لذا اطلاقش شامل نسیان هم میشود 2_ صحیحه دوم عبدالله بن سنان قال کتب ابی الی ابی عبدالله علیه السلام فکان یقضی شهر رمضان فقال انی اصبحت بالغسل و اصابتنی جنابه فلم اغتسل حتی طلع الفجر فاجابه لا تصم هذا الیوم و صم غدا عبارت فلم اغتسل اطلاق دارد که شامل عمد و سهو و نسیان میشود بخاطر این اطلاق است که ما میگوییم حکم قضاء رمضان مثل رمضان را دارد البته نبخاطر الحاق بلکه بخاطر دلیل خاص روایت است بنابراین ما فرمایش سید را قبول نمیکنیم چون سید فرموده است بطلان صوم در حالت نسیان غسل جنابت مخصوص ماه رمضان است دیگر صوم های واجب این حکم را ندارد که البته ما میگوییم بقیه روزه ها غیر از قضاء که قضاء خودش دلیل خاص دارد که دلیلش اطلاق دو صحیحه عبدالله بن سنان است مخصوصا اینکه قضاء رمضان اشتراک دارد با صوم رمضان در بقاء عمدی بر جنابت که در هر دو صوم بطلام صومین را بهمراه دارد این فرع اول اما الحاق دوم را میگذاریم برای جلسه آینده الحاق سایر احداث به حدث جنابت است یعنی الحاق حائض و نفساء یعنی اگر حائض و نفساء غسلش را فراموش کرد هم روزه اش باطل میشود چون موضوعی که در روایت وارد شده است جنابت است که البته بعضی ها گفته اند بله میشود الحاق کرد مثل صاحب جواهر بقیاس الویت چون اینها اسواء حالا است نسبت بجنب حدث حائض و نفساء اغلظ است و البته خیلی از آقایون هم این الحاق را نپذیرفته اند که بحثش را میگذاریم برای جلسه آینده انشاءالله.