موضوع: كتاب الصوم/مفطر هفتم. ارتماس /قسم دوم مقدمه مسئله

خلاصه:
در متن عروه از سید مصنف رضوان الله علیه رسیدیم به قسمت دوم مقدمه مسئله ار تماس، در قسمت اول اصل حکم ارتماس بیان شد که فرمودند: السابع الارتماس فی الماء: ویکفی فیه رمس الرأس فیه، وإن کان سائر البدن خارجا عنه، من غیر فرق بین أن یکون رمسه دفعة أو تدریجا، علی وجه یکون تمامه تحت الماء زماناً، وأمّا لو غمسه علی التعاقب، لا علی هذا الوجه، فلا بأس به، وإن استغرقه[1] _ هفتمین مفطر ارتماس و سر فرو بردن در آب است البته مرحوم سید ابتدا لفظ ارتماس را مطلق آورده است ولی خب در ادامه معنا می کنند در این بخش دوم می فرمایند: کفایت می‌کند فرو بردن سر در آب یعنی بقیه بدن ملاک نیست _ حتی اگربقیه بدنش بیرون از آب باشد مثلا خم بشود و سرش را داخل آب کند این هم روزه اش باطل می‌شود _ فرقی هم نمی‌کند که سر را یک مرتبه داخل آب کند یا به تدریج و آرام‌آرام مثلاً زمان هایی که آب سرد و یخ است آدم آرام آرام سرش را داخل آب می کند البته زمانی که به تدریج است _ باید یک لحظه و یک زمان واقع بشود که تمام سرش زیر آب باشد تدریج به این شکل است اما تدریج به نحو تعاقب _ غمس راس و ارتماس سر بکند به نحو تعاقب _ نه به این صورت که یک زمان سر زیر آب باشد بلکه این گونه که یک وقت یک طرف را زیر آب نماید و مرتبه دیگر طرف دیگر آن و یک زمان واحدی نباشد که کل سر در داخل آب باشد در این صورت _ این اشکال ایجاد نمی‌کند پس اگر فرض کنید نصف سرش را داخل حوض بکند بعد نصفه دوم سرش را داخل حوض آب کند این ارتماس صدق پیدا نمیکند _ اگرچه در مجموع کل سرش داخل آب رفته است ولی در زمان واحد ارتماس صورت نگرفته است.

قسم دوم مقدمه:

والمراد بالرأس ما فوق الرقبة بتمامه، فلا یکفی غمس خصوص المنافذ فی البطلان وإن کان هو الأحوط، وخروج الشعر لا ینافی صدق الغمس[2] _ منظور از سر چیست؟ سر آن عضوی است از بدن که بالای گردن قرار می گیرد یعنی تمام آن عضوی که بالای گردن است را به آن می گویند سر بنابراین خصوص منافذ صورت یعنی بینی و دهان و گوش اگر در آب قرار بگیرد، این کفایت برای بطلان نمی کند یعنی اگر مثلاً فرض کنید تا پیشانی اش را داخل آب کند خب این روزه اش باطل نیست چون تمام سر صدق پیدا نکرده است _ وإن کان هو الأحوط _ البته احتیاط را باید رعایت کند که همین مقدار را هم وارد آب نکند احتیاط این است که خصوص منافذ هم وارد آب نشود _ و خروج الشعر لا ینافی صدق الغمس _ البته اگر موهایش بیرون آب است یعنی سر در داخل آب است، کسانی که موهایشان خیلی بلند است این صدق ارتماس می کند و روزه اش باطل است.

بنابراین در یک نگاه اگر ما توجه کنیم ایشان در این بخش دو تا کار کرده‌اند:

    1. تنقیح موضوع کرده اند.

    2. تبیین موضوع.

یعنی اول بحث کرده‌اند اصلا این موضوع در این حکم فساد صوم چیست؟ اصلا موضوع بطلان صوم از طریق ارتماس چیست؟ آیا ارتماس کل بدن است؟ یا ارتماس سر و راس است؟ اینجا تنقیح موضوع کرده‌اند بعد از آنکه تنقیح موضوع کرده‌اند موضوع را حالا توضیح داده‌اند که ارتماس باید چه کیفیتی داشته باشد؟ سر چیست؟ حالا که فهمیدیم موضوع بطلان و فساد صوم سر است نه کل بدن بعد توضیح میدهند مقصود از سر چیست؟ و شامل چه اجزایی می شود؟ پس ایشان در این بخش یکی در واقع تنقیح موضوع کرده اند که اصلاً موضوع چیست؟ و توضیح و تبیین موضوع که آیا موضوع ارتماس کل بدن است؟ یا ارتماس سراست؟

در سه روایتی که با هم مرور کردیم لفظ راس آمده بود ۱_ صحیحه محمد بن مسلم ۲_ صحیحه حلبی ۳_ صحیحه حریض بن عبدالله، عباراتی نظیر _ ولا یغمس راسه فی الماء یا لایرمس راسه و یا لایرتمس راسه_ لیکن در بقیه روایات ارتماس به شکل مطلق آمده بود که ما در اینجا دو تا راه داریم:

1_ حمل مطلق بر مقید کنیم که منظور کل بدن نیست بلکه سر است و حالتی هم که خیلی در فقه ما رایج است همین صورت می‌باشد مثلا روایتی داریم که میفرماید: من توضّأ قبل الطعام... _ که منظور از توضّأ در اینجا شستشو می باشد و به معنای وضوی شرعی نیست یا روایت دیگری داریم که _ من غسل یده قبل الطعام _ که منظور از غسل یعنی شستشوی دست.

۲_ یک راه دیگر بیان ذکر راس و اراده کردن کل بدن است زیرا به طور عادی وقتی انسان وارد آب می‌شود آخرین جزئی که در آب قرار میگیرد سر آنها می باشد لذا وقتی حضرت می فرمایند: سر در داخل آب نرود یعنی کل بدنش در آب قرار نگیرد، البته این صورت خلاف ظاهر است زیرا آن صورتی که متبادر از روایات است این است که سر خصوصیت دارد و در واقع حضرات ائمه در روایات بر لفظ راس تکیه می کنند و سر را موضوع قرار می دهند و نمی‌شود گفت که سر اشاره به کل بدن است این خلاف ظاهر است، تنها از شهید اول در دروس و محقق میسی در رسائل که ابو الزوجه شهید ثانی است و از علمای جبل العامل است، تردیدی نقل شده است در موضوع فساد صوم به واسطه ارتماس، حالا این ارتماس راس می‌خواهد فعلی باشد یا می‌خواهد تدریجی باشد، درصدق ارتماس تاثیری ندارد.

حالت تدریج به نظر آقایان دو صورت است:

    1. تدریج به شکل الحاق

    2. تدرج به شکل تعاقب

تدرج به شکل الحاق این است که یک جزء وارد آب شود و بقیه اجزاء سر هم کم کم به آن جز الحاق گردد. تدرج به شکل تعاقب مثلا همه اعضای کلاس علی نحو التعاقب وارد کلاس شدند علی نحو التعاقب یعنی چه؟ یعنی یک عده آمدند و رفتند و یک عده دیگر هم بعداً آمدند این می شود حالت تعاقب و پی درپی بودن در صورتی که تدرج به نحو الحاق باشد روزه باطل است زیرا در این تدرج تمام سر در یک زمان در زیر آب بوده است ولی اگر تدرج به نحو تعاقب باشد یعنی ابتدا یک قسمتی از سرش را در زیر آب کرده است و بلند کرده است و بعد طرف دیگر را در زیر آب کرده است، در اینجا روزه باطل نیست زیرا ارتماس کل راس در این حالت صدق پیدا نمی‌کند بنابراین در کیفیت ارتماس فعلی و تدریجی بودن تاثیری ندارد، ولی _ استیعاب ماء فی زمان واحد _ این تاثیر دارد و ملاک این است، بنابراین موضوع فساد صوم به واسطه ارتماس سر و راس است و بعد این که مراد از راس هم آن عضوی است که بالای گردن میباشد و آن چیزی که در باب غسل است که ابتدا باید سر و گردن شسته شود این باهم بودن سر و گردن در غسل دلیل بر این نیست که گردن هم جزو سر باشد بلکه آن مربوط به غسل است البته این که گفته شود ملاک داخل نشدن آب در منافذ صورت است این هم یک ملاک ظنی است. بنابراین سید می فرمایند: که غمص منافذ در بطلان کفایت نمی کند، البته احتیاط در ترک داخل شدن آب در منافذ صورت است ولی خب این احتیاط متکی بر دلیل نیست _ خروج الشعر لا ینافی صدق الغمس _ مو جز مستقلی از سر است زائد بر سر است خروج مو از از آب را عرفا می‌گویند که سرش داخل آب بوده است، برای همین می گویند:

1. موی سر نتیجه این شد که موضوع ارتماس سر است

2. کیفیت ارتماس این است که کل سر فی زمان واحد در آب باشد،

3. راس یک مفهوم عرفی است نه یک مفهوم شرعی باید کل آن در آب قرار گیرد تا صوم باطل شود.

بحث بعدی مسائلی که در موضوع ارتماس وجود دارد که می گذاریم برای فردا ان‌شاءالله.