موضوع: كتاب الصوم/الفصل الأوّل في النية /مسئله هفدهم

رسیدیم به مسئله هفدهم که باز در همین موضوع صوم یوم الشک است که وجوه مختلفی دارد (صوم یوم الشکّ یتصوّر علی وجوه: الأوّل أن یصوم علی أنّه من شعبان، وهذا لا إشکال فیه، سواء نواه ندباً أم بنیّة ما علیه من القضاء أو النذر أو نحو ذلک، ولو انکشف بعد ذلک أنّه کان من رمضان أجزأ عنه وحُسب کذلک. الثانی: أن یصومه بنیّة أنّه من رمضان،) این مسئله به صور مختلف نیت در صوم یوم الشک میپردازد که البته بعضی از آنها در مسئله شانزدهم مطرح شد ولی موضوع مسئله شانزدهم در مورد این بود که صوم یوم الشک مجزی است؟ یا مجزی نیست؟ صحیح است؟ یا صحیح نیست؟ که البته آنجا گفته شد هم صحیح است و هم مجزی است، حالا کیفیت نیت آن به چه شکلی است؟ مرحوم سید در اینجا چهار شکل برای نیت صوم یوم الشک بیان می‌دارند.

۱_ به نیت شعبان بگیرد اعم از اینکه به نیت صوم مستحبی باشد، یا روزه هایی که واجب است که انجام بدهد مثل قضا۶ و کفاره زیرا تطوع موضوعیت ندارد، بعد هم اگر معلوم شد که ماه رمضان بوده است آن روزه به عنوان رمضان برایش محسوب می گردد.

۲_صوم یوم الشک را به نیت رمضان بگیرد که در این صورت چنین روزه ای باطل است حتی اگر بعد معلوم شود که ماه رمضان بوده است علتش هم این است که اولا صوم رمضان در یوم الشک امر ندارد، زیرا امر بیان بود از صم للروئة و أفطر للروئة بود که در اینجا هم هنوز رویت هلال صورت نگرفته است ثانیاً نهی هم دارد زیرا کلی روایت داشتیم که در یوم الشک به نیت رمضان نگیر و نهی در عبادت هم موجب فساد است.

۳_ به این نیت بگیرد که اگر شعبان بود که روزه ما روزه مستحبی باشد، اگر هم رمضان بود روزه واجب باشد، یعنی هیچ کدام از شعبان و رمضان را نیت ننماید و در واقع طبیعت روزه را نیت می کند مرحوم سید در اینصورت می فرمایند أقوی بطلانه أیضا.

۴_ قصد قربت مطلق بنماید و به صورت مافی الذمه نیت کند یعنی مأمور به فعلی را نیت ننماید بلکه در ذهنش این است که مافی الذمه را نیت نماید حالا مافی الذمه چیست؟ یا ماه رمضان است؛ یا شعبان است؛ که تفاوت آن با بالایی در منوی است یعنی تردید در منوی دارد که مرحوم سید می فرماید فالاقوی صحته. صورت اول و دوم در مسئله شانزدهم مطرح شد اما حالت سوم: که تردید در نیت می‌باشد این است که ماموربه را نه بصورت خاص خود نیت کند، نه تحت عنوان عامی قرار دهد، بنابراین اگر از او پرسیده شود که چه روزه ای گرفتی؟ می گوید نمی دانم درصورتی که نیت انشا است که باید به صورت جزمی باشد زیرا انشا یعنی ایجاد که دیگر احتمال در آن راه ندارد لیکن اخبار امکان احتمال در آن وجود دارد در این صورت فرد حتی نیت خود را تحت عنوان عام مثل مافی الذمه هم نبرده است .البته مرحوم آقای حکیم میفرمایند :که صورت سوم و چهارم با یکدیگر تفاوتی ندارند؛ ولی مرحوم آقای خویی میفرمایند اتفاقاً کلام سید درست است ودر ادامه ایشان میگویند سوالاتی که از اهل بیت در مورد نیت روزه یوم الشک کرده‌اند ناظر به همین فرض است زیرا اشخاصی مثل محمد بن مسلم شانشان اجل است از اینکه از صوم رمضان سوال پرسیده باشند زیرا معلوم بود که روزه رمضان دریوم الشک باطل است و بطلانی که ائمه علیهم السلام فرموده اند در مورد صوم یوم الشک همین فرض سوم است. حالا افرادی که می‌گویند باطل است چون در اینجا اصلاً نیت ندارد در واقع، ثانیا ما در روایاتمان داشتیم که باید به نیت شعبان روزه بگیرد یعنی در جایی که ماه رمضان معلوم نشده است روایات نیت شعبان را تعیین کرده بود لذا حالت سوم برخلاف نصوص است و ثالثا بعضی ها هم گفته اند تشریع محرم است، البته حصری که در روایات است که باید به نیت شعبان باشد جواب داده اند که این حصر إضافی است که نباید به نیت رمضان باشد حالا می‌خواهد قاطعا نیت شعبان را داشته باشد و یا به اشکال مختلف دیگری باشد، بنابراین مقصود این است که فقط به نیت رمضان نباشد و تشریع محرم هم مربوط به جایی است که شخص چیزی را به نحو جازم نیت نماید اینجا که به نحو جازم چیزی را نیت نکرده است بلکه احتمالی نیت کرده است.

۴_ حالت چهارم یک عنوانی را مثل مافی الذمه که قصد الامر باشد را دارد لیکن تردید در منوی است خب در اینجا داخل میشود در قصد اجمالی که قصد اجمالی هم همانطور که عرض کردیم ایرادی ندارد بنابراین روزه صحیح است و طرفین احتمال هم در اینجا امر دارد هم رمضان امر دارد امر وجوبی است وهم شعبان امر دارد که امر ندبی است و از جهت روایات هم که میفرماید قصد شعبان داشته باشد این شعبان خصوصیت ندارد فقط خصوصیتش در نفی رمضان است زیرا این روایات از جهت نفی رمضان وارد شده است البته باز هم مرحوم سید به خاطر وجود همین روایات که می‌گوید به نیت شعبان بگیر احتیاطا میفرمایند به نیت روزه تطوعی گرفته شود البته بعضی از آقایان می فرمایند ما روایاتی داریم که از آن می فهمیم ما باید مافی الذمه را نیت داشته باشیم.

۱_روایت بشیر نبال : باب پنجم حدیث سوم ایشان توثیق صریح ندارد ولی مدحی دارد برای همین بعضی از آقایان گفته اند حسنه نبال_عن بشیر نبال عن ابی عبدالله علیه‌السلام قال سالته أن أصوم یوم الشک فقال صمه فإن کان من شعبان کان تطوعا فإن یک من شهر رمضان فیوم وفقت له_ خب حالتی که حضرت در ضمن روایت می‌فرمایند روزه بگیر یا شعبان است یا رمضان یک نوع اشعار دارد بر اینکه به نیت ما فی ذمه باید باشد .

۲_ روایت زکریا بن آدم _قال سالت أباعبدالله علیه السلام أن أصوم الذی یشک فیه من شعبان قال لأن أصوم یوما من شعبان أحب الی أن یفطر یوما من شهر رمضان_ شاید بشود گفت که این روایت هم در آن اشعاری دارد به نیت کردن بصورت مافی الذمه. خلاصه نیت ما فی الذمه مخالف قواعد نمی باشد که ما به این مافی الذمه می گوییم قصد اجمالی. این هم صور اربعه و چهارگانه نیت در مورد صوم یوم الشک.