موضوع: كتاب الصوم/فصل اول در باب نیت /مسئله شانزدهم

ان‌شاءالله عزاداری ها قبول باشد هدیه به محضر پاک و نورانی حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا، سلام الله علیها صلواتی مرحمت بفرمایید. رسیدیم به مسئله شانزدهم که مسئله یوم الشک است میفرماید یوم الشکِّ فی أنّه من شعبان أو رمضان یبنی علی أنّه من شعبان، فلا یجب صومه، وإن صام ینویه ندباً أو قضاءً أو غیرهما، ولو بان بعد ذلک أنّه من رمضان أجزأ عنه، ووجب علیه تجدید النیّة إن بان فی أثناء النهار ولو کان بعد الزوال، ولو صامه بنیّة أنّه من رمضان لم یصحّ وإن صادف الواقع ) یوم الشکی که انسان در آن تردید دارد که جزو ماه شعبان است یا داخل در ماه رمضان است بنا بر ماه شعبان گذاشته می شود ووظیفه این است که انسان یوم الشک را جزو ماه شعبان حساب کند، وقتی ماه شعبان شد روزه دیگر بر انسان واجب نیست، مگر به خاطر یک عامل عارضی که واجب شده باشد، ولی اگر روزه گرفت، حالا یا به عنوان روزه استحبابی یا بعنوان روزه قضا۶ و یا کفاره لیکن بعداً معلوم شد که ماه رمضان بوده است یعنی آن روزی که ماشک می‌کردیم که جزو شعبان یا ماه رمضان است معلوم شد که ماه رمضان بوده است، یعنی بعد از اتمام آن روز، در اینجا آن روزه برایش مجزی است، یعنی جزو روزه رمضان برایش محسوب می‌شود، و هر نیتی هم که کرده باشد جزو روزه ماه رمضان برایش محسوب می‌شود، یعنی دیگر قضا‌ لازم ندارد ولی اگر در اثناء روز، صبح ،بعد از ظهر، معلوم شد که ماه رمضان است، باید تجدید نیت کند ،یعنی نیتش را تبدیل کند به نیت ماه رمضان، حتی بعد از ظهر، چون این مسئله با مسئله ای که اصلاً نیت روزه نکرده بود تفاوت دارد زیرا موردی که مهلتش تا ظهر بود، اصلاً نیت روزه نداشته، ولی ما نحن فیه نیت روزه داشته، لیکن نیت روزه رمضان نداشته، در اینجا بعد از ظهر هم مهلت دارد. وهر وقت فهمید ماه رمضان است باید نیتش را به رمضان برگرداند، حالا اگر کسی در یوم الشک نیت رمضان کرد و بعد پیش خودش گفت یا ماه رمضان است یا ماه رمضان نیست، اگر ماه رمضان بود روزه رمضان را گرفته باشم، در این صورت روزه اش باطل است، حتی اگر ماه رمضان هم باشد باز هم باطل است بنابراین فروع متعددی در این مسئله مطرح شد که چهار فرع می‌باشد.

۱_ عدم وجوب صوم یوم الشک و جوازش به نیت شعبان.

۲_ کفایت صوم یوم الشک از صوم رمضان، یعنی اگر روزه گرفت به جای روزه رمضانش محسوب می‌شود.

۳_ وجوب تجدید نیت در اثناء روز در صورت انکشاف رمضان.

۴_ بطلان صوم یوم الشک به نیت رمضان.

اما فرع اول: عدم وجوب صوم یوم الشک طبق قواعد است، زیرا حکم تابع عنوان موضوع است خب در اینجا ک موضوع رمضان محرز نیست، از طرفی در اینجا اصل استصحاب هم داریم، نهایتش در اینجا شک داریم که استصحاب موضوعی می کنیم، یعنی استصحاب شعبان را انجام می دهیم، بنابراین رمضان معلوم نیست و حکمش هم که وجوب صوم است مترتب نمیشود، بنابراین هم اصل عملی وجود دارد و هم قاعده و هم اجماعی میباشد، مرحوم صاحب جواهر محدث بحرانی، علامه، محقق، به تعابیر مختلفی این مسئله اجماع را مطرح کرده‌اند،البته روایات هم زیاد است در این زمینه، آنچه که در این‌جا خصوصیت دارد فقط مسئله نیت است که شخص می تواند روزه بگیرد، ولی به نیت رمضان نمی تواند بگیرد، چون ماه رمضان هنوز حلولش و دخولش مسلم نیست، موضوع هنوز محرز نیست، بنابراین نمی‌تواند روزه رمضان را بگیرد بنابراین نیت متعین است در روزه ماه شعبان البته روزه شعبان که گفته می‌شود فقط روزه مستحبی نیست بلکه می تواند روزه قضا و کفاره و هر روزه ای را که در ماه شعبان میشود واقع کرد را انجام داد

۱_ موثقه سماعه: ابواب وجوب صوم باب پنج حدیث چهار روایت بسیار خوبی است هم از نظر سند و هم از نظر دلالت از کافی است مرحوم کلینی_ محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی_ که ایشان شیخ و استاد کلینی است،عن محمد بن یحیی العطار عن احمد بن محمد_ حالا فرقی نمیکند که احمد بن محمد بن عیسی باشد، یا احمد بن محمد بن خالد باشد، هر دوی این بزرگواران ثقه هستند، _عن عثمان بن سعید عن سماعة_ روایات سماعه را کلا میگویند موثقه به خاطر اینکه ایشان یک اتهام وقف دارد، البته رهبری معظم چندین بار در درسشان فرموده اند که ایشان واقفی نبوده است و این یک تهمت است ،علتش هم این است که روات واقفی از آن نقل روایت زیاد دارند، مثلاً زرعة بن محمد از واقفی ها است، شاگرد او بوده و زیاد از او نقل روایت کرده است، از طرفی حتی زمان فوتش به نقل هایی در زمان امام کاظم علیه السلام بوده است، خب کسی که در زمان امام کاظم علیه السلام فوت کرده باشد که نمی تواند اصلا واقفی باشد، زیرا واقفیه بعد از امام کاظم علیه السلام به وجود آمدند، لذا ثقه بودنش که اصلاً محل تردید نیست، معروف شده است که روایات این شخص موثقه می‌باشد، بنابراین واقفی بودنش محل تردید است_ قال قلت لأبی عبدالله علیه السلام رجل صام یوم ولا ادری من الرمضان أ من غیره_ شخصی یک روز را روزه گرفت و نمیداند که آن روز روزه ماه رمضان است یا غیر ماه رمضان، بعداً یک عده آمدند فجا۶ قوم فشهدوا أنه کان من رمضان_ دیروز که روزه گرفتیم ماه رمضان بود شهادت دادن بر حلول ماه رمضان،_ فقال بعض الناس عندنا لا یعتد به_ بعضی از مردم می‌گویند که این روزه دیگر به درد نمی خورد_ و قال علیه السلام بلی_ که این تعبیر بلی مثبت در جواب منفی است حضرت فرمودند اتفاقاً درست است، فقلت إنهم قالوا صمت و انت لا تدری أمن الرمضان هذا أمن غیره_ سماعه می گوید ایشان می‌گویند چون تو نمی‌دانستی که ماه رمضان است خب نیت رمضان که نداشتی تا روزه رمضانت حساب گردد، بنابراین نیتت مشکل داشته است، _فقال علیه السلام بلی_ حضرت فرمودند: خیر؛_فأعتد به _ درست است و این روزه را حسابش کن،_فإنما هو شی وفقک الله له_ این توفیقی است که خداوند روزی تو کرده است و خداوند تو را موفق به روزه رمضان کرده است بدون اینکه خودت بخواهی، بنابراین حضرت فرمودند هم این روزه صحیح است، و هم مجزی است،_إنما یصام یوم الشک من شعبان_ روزه یوم الشک باید از ماه شعبان گرفته شود _فلا تصومهم بشهر رمضان_ به نیت رمضان نباید روزه بگیری یوم الشک را_ لأنه قد نهی أن ینفرد_ زیرا انسان نهی شده است در یوم الشک که برخلاف همه مسلمان ها که روزه رمضان را نمی گیرند، او بیاید و روزه رمضان را بگیرد، در اینجا ما نهی داریم که خود این نهی در تعبدیات دلالت بر بطلان می‌کند، این فرد باید از شب نیت نماید که روزه شعبان را بگیرد_فإن کان من شهر رمضان أجز۶ عنه_ اگر بعدا معلوم شود که آن روز رمضان بوده است آن روزه هایی که گرفته مجزی است از روزه رمضان _بتفضل الله علیه_ و این مطلب هم تفضلی است و قاعده‌ای نیست، مثل این می‌ماند که کسی نماز مستحبی خوانده است و بعد بگوید این نماز مستحبی اش به جای نماز یومیه باشد نداریم چنین چیزی،_ و بما قد وسع علی عباده و لولا ذلک لهلک الناس_ که اگر این تسهیل ها و این تخفیف‌ها و توسعه ها نبود مردم اذیت می شدند و به دردسر می افتادند بنابراین از این روایت ما میفهمیم که این روزه ۱_ باید به نیت شعبان باشد؛ ۲_ صحیح است، ۳_ مجزی از صوم رمضان است در صورت انکشاف از رمضان.

۲_ مصححه معاویة بن وهب : باب پنج حدیث ۵ محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه عن إبن ابی عمیر عن معاویة بن وهب_ البته علی بن ابراهیم و ابراهیم بن هاشم توثیق صریح ندارند که این هم به جهت شدت وثاقت ایشان بوده است که تصریح نداشته‌اند برای همین روایات این ها را می گویند مصححه که در حکم صحیحه است، چون توثیق صریح ندارند در اصطلاح قدما هر روایتی را می‌گفتند صحیحه اعم از اینکه رواتش توثیق صریح داشته باشد یا نداشته باشد ، لیکن در اصطلاح متاخرین در صورتی که روات حدیث توثیق صریح نداشته باشند از روایت تعبیر می کردند به مصححه که فی الواقع ایشان اصرار به توثیق صریح از ناحیه علمای رجال داردند_ قال قلت لابی عبدالله علیه السلام الرجل یصوم الیوم الذی یشک فیه من شهر رمضان و یکون کذلک فقال علیه السلام هو شی وفق له_ کسی روزی را که شک داریم از ماه رمضان است یا خیر روزه می‌گیرد آیا این جزء ماه رمضان حساب میشود؟ حضرت فرمودند بله توفیقی است که خداوند به او داده است فقط این عبارت( من شهر رمضان )بازگشت به مرجع اقرب دارد یعنی یشک فیه؟ یا مرجع ضمیر ابعد که یصوم است؟.در اینجا بازگشت به مرجع اقرب دارد زیرا مناسب با قاعده می باشد والا این روایت از محل بحث خارج می‌شد.

۳_ صحیحه سعید الاعرج: باب پنج حدیث دو، این روایت هم به محمد بن یعقوب برمی‌گردد،_ و عنه یعنی همان عده‌ای که بالاتر گفته شد عده من أصحابنا لیکن این عده ها از عده های خوب است چون می گویند و عنهم عن احمد بن محمد عن ابن أبی الصحبان عن علی بن حسن بن رباط عن سعید الاعرج قال قلت لأبی عبدالله علیه‌السلام انی صمت الیوم الذی یشک فیه فکان من شهر رمضان أفأقضیه؟ آیا باید قضا کنم؟ چرا سوال از قضا کرده است با اینکه روزه گرفته است. چون نیت رمضان نداشته است،_ قال علیه السلام لا هو یوم وفقت له_ این یک روزی ای است که خداوند توفیق آن را به تو داد.

۱_طریق محمد بن یعقوب به احمد بن محمد معتبر است.

۲_ ابن أبی الصحبان توثیق شیخ طوسی را دارد از اصحاب امام جواد و امام هادی علیه السلام است .

۳_علی بن حسین بن الرباط بجلی از اصحاب امام رضا علیه السلام است و توثیق نجاشی را دارد.

۴_ سعید بن عبدالرحمان الاعرج از اصحاب امام صادق علیه السلام است و توثیق صریح دارد.

۴_ روایت چهارم: باز از کلینی است_عن محمد بن یحیی عن محمد بن الحسین عن عبیس بن هشام عن خضر بن عبدالملک بن محمد بن حکیم قال سئلت ابالحسن یعنی از امام کاظم علیه السلام سوال کردم در مورد یوم الشک_فإن الناس یزعمون أن من صامه بمنزله أفطر فی شهر رمضان_ مردم خیال می کنند که کسی که این روز را روزه بگیرد مثل کسی است که روزه رمضان را افطار کرده یعنی روزه ی رمضان را نگرفته است_ فقال علیه السلام کذبوا_ حضرت فرمودند خیر دروغ می‌گویند_إن کان من شهر رمضان فهو یوم وفق لک _ اگر معلوم شد ماه رمضان است روزه رمضانش را گرفته است و توفیق پیدا کرده است فإن کان من غیر فهو بمنزلة مضی من الایام_ اگر هم ماه رمضان بود هر نیتی کرده است درست می باشد این روایت هم از نظر دلالت صحیح است ،چون حضرت تکذیب می‌کنند و هم این که مجزی است، البته از نظر سند روایت ضعیف است.

۱_ محمد بن یحیی شیخ و استاد کلینی است.

۲_ محمد بن الحسین همان محمد بن الحسین أبی الخطاب است، که راوی خیلی بزرگ و جلیل القدری می‌باشد.

۳_عبیس بن هاشم: مکسر عباس است در عربی؛ لذا همان عباس بن هشام است که توثیق دارد.

۴_ خضر بن عبدالملک توثیق ندارد، کلاً در کتب اربعه ما همین یک روایت را داریم از ایشان دیگر روایتی ندارد به خاطر ایشان روایت ضعیف است.

۵_ محمدبن حکیم توثیق صریح ندارد لیکن مدح دارد .بنابراین فرع اول که روزه یوم الشک را باید به نیت شعبان باشد و مجزی از ماه رمضان است در صورت انکشاف ماه رمضان. فرع دوم را می گذاریم برای فردا ان‌شاءالله

و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین