موضوع: صوم / بررسی حد تعیین در نیت، ملاک تفکیک بین انواع در عبادات، اقسام خصوصیات عبادات و تکالیف شرعی/

سید یزدی فرمودند که برای عبادات قصد نوع هم لازم است. و به نحو داعی باید نوع عبادت را هم بداند. زیرا در عبادات و عناوین قصدیه، قصد الفعل لازم است منتهی قصد فعلی لازم است که شارع به آن دستور داده است و شارع به طبیعت کلی روزه دستور نداده است و لذا باید مامور به را که یک حصه و نوعی از طبیعت کلی است را اتیان کند که همان قصد ماهیت خاص، قصد النوع است و قصد نوع تجلی قصد الفعل است. سوالاتی اینجا مطرح میشود:

    1. حد تعیین و تمییز چقدر است؟ یعنی تا چه حد باید مامور به را منفک از بقیه عبادات کرد؟

جواب این است که تاحدی انسان باید در نیت پیش برود که تمایز و تعین حاصل بشود. یعنی ان عنوان مامور به و عنوان موضوع، از موضوعات مشابه جدا بشود. مثلا یک نفر بگوید چهار رکعت نماز واجب میخوانم، تمییزی حاصل نشد زیرا نماز واجب چهار رکعتی مختلف است یا اینکه شخص بگوید نماز قضا میخوانم. پس باید انقدر ملاحظات باشد، تا تفکیک از عبادت های مشابه پیدا کند. و بیش از این لازم نیست که مثلا بگوید نماز چهار رکعتی ظهر همراه با رکوع و ذکر و سجده بلکه با گفتن همان نماز ظهر همه اینها حاصل است پس لازم نیست که تمام خصوصیات و احکام نوع را در نیت ملاحظه بکند و اصلا امکان ندارد زیرا احکام و خصوصیات کثیره هستند. و صرفا باید از دیگر عناوین جدا بکند که در این صورت یا عنوان شرعی به یادش هست یا ممکن است که ان عنوان شرعی در ذهنش نباشد و نیت ما فی الذمه میکند مثلا میداند که روزه ای بر گردنش هست اما نمیداند که روزه نذر است یا کفاره است -غیر قضاء ماه رمضان- در اینجا نیت ما فی الذمه و مامور به میکند و این نیت اجمالی کافی است زیرا انفکاک حاصل میشود پس در قصد نوع در حد تمییز و تعیین باید به اندازه ای که این عبادت از عبادت های مشابه تمایز پیدا بکند، قصد کند و همه خصوصیات احکام و اوصاف نوع را لازم نیست که قصد بکند.

    2. ملاک و معیار تنوع و تفکیک بین انواع و طبائع چیست؟ بر چه اساس وضابطه ای بفهمیم که عبادتی جداست؟

مثلا در نماز جماعت و فرادا این مساله مطرح است که نماز فرادا و جماعت دو نوع نماز است؟ بعضی از آقایان میفرمایند که این دو، دو نوع نیستند بلکه دو نوع کیفیت هستند. در بعضی از عبادات مسلم و قطعی است که این ها دو نوع هستند مانند روزه رمضان و کفاره وبرخی از عبادات مشکوک است که اینها چند نوع هستند و فرق اینها در این است که در نیت باید مشخص بشود. مثلا نیت ادا یا نیت قضا بکند در صورتی که اگر ادا و قضا را یک نوع بدانیم و دو نوع نباشد، اصلا نیت ادا و قضا هم لازم نیست. سوال این است که ملاک چیست؟ جواب این است که ملاک دلیل است. باید دلیل را نگاه کنیم و ببینیم که این ماهیت و عنوان خاص به شکل بک عبادت مجزا در روایت اخذ شده است یا نه؟ یعنی در لسان دلیل ایا این عبادت، معنون به یک عنوان شده است؟ یعنی در روایات، تعبیر «صوم النذر» یا «صوم شهر رمضان» داریم و در لسان روایات میفهمیم که اینها نوع مستقل هستند مثلا در روایات نماز غفیله امده است و نوافل یومیه هم امده است و از این تعبیرات میفهمیم که این ها انواع محتلفی هستند و میفهمیم که نافله با غفیله یکی نیست مثلا اگر در روایت امده باشد که بعد از مغرب، نمازی را برای دفع غفلت بخوان، میفهمیدیم که این همان نافله است ولی اگر تعبیر به غفیله کرده باشند و در غفیله هم ایات مجزایی را مشخص کرده باشند، میفهمیم که این غیر از نافله مغرب است. و راه دیگر این است که از احکام و اثار بفهمیم که وقتی متفاوت باشد، پی میبریم که اینها مجزا هستند. البته بیان شد که هر تفاوت حکم، موجب تفاوت نوع نمیشود.

    3. خصوصیات عبادات و تکالیف شرعی، چند قسم هستند؟

در یک تقسیم بندی میتوان این ها را به چهار دسته تقسیم کرد. یعنی اوصاف و خصوصیاتی که در عبادات و تکالیف داریم، چهار دسته هستند:

    • خصوصیات عنوان: یعنی خصوصیاتی که اخذ در عنوان شده اند و نه تنها داخل در حقیقت مامور به هستند بلکه جزء عنوان مامور به هم هستند و اخذ در موضوع حکم شرعی شده اند مثلا موضوع حکم شرعی، غسل جمعه یا نماز ظهر یا حج افراد است. پس اینها اخذ در عنوان موضوع حکم شرعی شده اند. یا نکاح دائم یا نکاح متعه که دوام و انقطاع موضوع حکم شرعی قرار گرفته شده است. اینها قطعا موضوعیت دارند و حتما باید در نیت درج بشوند و اینها اصلا عنوان موضوع هستند و باید در ذهن انسان باشد که مثلا این چه حجی است که انجام میدهد؟ قران است یا افراد است یا تمتع است. ایت الله سبحانی از مرحوم ایت الله بروجردی نقل میفرمودند که قصد این عناوین ماخوذه در موضوعات احکام در اوامر تعبدیه، لازم است. یعنی قصد اینها حتما باید در نیت باشد.

    • خصوصیات معنون: یعنی وقتی گفته میشود نماز ظهر، خود نماز ظهر، ده ها خصوصیت و وصف دارد مانند ذکر و حمد و قرائت و رکوع و سجود و قیام و قعود که از خصوصیات عنوان نیستند بلکه از خصوصیات معنون هستند و در اینها نیت لازم نیست. مثلا لازم نیست که بگوید دو رکعت نماز شکسته ظهر میخوانم. شکسته گفتن لازم نیست. احکام زیادی در عبادات هستند که لازم نیست بیان شود زیرا اینها اخذ در موضوع حکم شرعی نشده اند. اینها داخل در مامور به هستند ولی موضوع قرار نگرفته اند. مثلا به شما گفته شده است که نماز ظهر واجب است پس عنوان همین نماز ظهر است اما تمام خصوصیات، موضوع حکم شرعی که وجوب نماز است قرار داده نشده است. و یا در حج لازم نیست که تمام خصوصیات حج را در نظر داشته باشد. و وقتی خود عبادت را نیت میکند، لازم نیست اجزاء و شرایط ان را نیت کند. ولی خود اجزاء، عنوان حکم شرعی هستند مانند رکوع و سجده که خود انها نیز نیاز به نیت دارند و عنوان مستقل است البته جزء یک عبادت است. پس اگر کسی خم میشود که چیزی را بردارد، نمازش باطل نیست زیرا رکوع اضافه نشده است و این کار هم به جای رکوع نیست. پس اگر خود ان اجزاء هم در روایات عنوان داشته باشند، نیاز به نیت دارند ولی طرف راست و چپ در غسل مثلا، نمیدانیم که عنوان یک حکم شرعی است یا نه؟ و لذا نیازی به نیت ندارد زیرا خودش یک عبادت نیست. پس خصوصیات معنون را عنوان عبادت لازم نیست که نیت کرد. ولی این خصوصیات معنون فی نفسه میتواند یک عنوان باشد مانند طواف که جزئی از حج است ولی فی حد نفسه خودش عبادت است و نیاز به نیت دارد ولی در عبادت اصلی، نیت اینها لازم نیست.

    • خصوصیات امر: ویژگی هایی که اصلا خصوصیات مامور به نیستند (عنوان و معنون). مانند وجوب و استحباب که لازم نیست که در نیت لحاظ شود زیرا اینها خصوصیت موضوع نیستند بلکه خصوصیت حکم هستند و خصوصیت حکم را لازم نیست که نیت کرد. و همین که امر شارع را نیت کنیم و فعل را قصد بکنیم کافی است اما اینکه این چه نوع دستوری است، لازم نیست. اصلا حتی لازم نیست که بدانیم که وجوبی است یا استحبابی است. در تکالیفی که یک بار درعمر هست، مانند حج، خیلی از احکام را نمیدانند که واجب است یا مستحب. مثلا در احرام غسل و نماز هم وارد شده است و خیلی از حجاج فکر میکنند که نماز واجب است در حالیکه اینها واجب نیست و مستحب است و در قصد الوجه انها مشکلی ایجاد نمیشود زیرا اینها خصوصیات موضوع و نماز نیستند بلکه خصوصیت امر به ان نماز است. انسان باید مامور به را نیت بکند و لازم نیست که امر را نیت بکند. زیرا نیت را برای تحقق ماموربه و امتثال لازم داریم و هر دو بدون قصد الوجه حاصل میشود.

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.