/اخذ قطع در موضوع مثل حکم1 /احکام قطع102

موضوع: احکام قطع102/اخذ قطع در موضوع مثل حکم1 /

○ نهایه الدرایه ج۳ص۷۰تعلیقه۲۸

- احکام قطع۱۰۲/ اخذ قطع در موضوع مثل حکم۱

الف. آخوند ره: اگر قطع به حکم در موضوعِ مثلِ آن حکم اخذ گردد، محذور اجتماع دو مثل را به دنبال خواهد داشت.

ب. محقق اصفهانی ره: لزوم محذور اجتماع دو مثل مبتنی بر آن است که حکم بعث و تحریک خارجی باشد.

ج. توضیح کلامِ ایشان در ضمن امور ذیل ارائه می‌گردد.

امر اول. در نگاه محقق اصفهانی، تماثل و تضاد از صفات احوالات خارجی برای موجودات عینی خواهند بود. اگر وجوب و حرمت از امور اعتباری عقلائی دانسته شوند، نه عارض از احوالات خارجی بوده و نه معروض از امور عینی چه اینکه اگر ایجاب و تحریم اراده و کراهت دانسته شوند، در این صورت هرچند آن دو از صفات خارجی و مقولات حقیقی خواهند بود ولی محذور اجتماع دو مثل و یا دو ضد لازم نخواهد آمد نه به لحاظ قیامشان به نفس و نه به لحاظ تعلقشان به فعل.

محذور اجتماع دو وجوب، صدور واحد از کثیر و یا صدور کثیر از واحد خواهد بود. (ر.ک: نهایه‌الدرایه ج۲ص۲۲-۲۵ ، ۳۰۷ و ج۳ص۲۰)

امر دوم.‌ با توجه به امر گذشته، تصدیق لزوم اجتماع دو مثل در مفروض مقام، مبتنی بر بعث خارجی بودن حکم خواهد بود.

امر سوم. بعث و تحریک خارجی، مفهومی است که از واقع نسبت بعثی در خارج انتزاع می‌گردد. وقتی کسی، دیگری را بر انجام فعلی هُل می‌دهد و دست او را به سویِ آن می‌کشد، واقع نسبت بعثی (که معنایی حرفی است) در خارج تحقق می‌یابد و از آن مفهوم بعث و تحریک انتزاع می‌گردد.

آن نسبت بعثی خارجی، بعث بالحمل الشائع خواهد بود چه اینکه آن مفهوم انتزاع شده، بعث بالحمل الاولی خواهد بود.

امر چهارم. مفاد صیغه امر، هر چند نسبت بعثی است اما نه نسبتی خارجی بلکه نسبتی تنزیلی. محقق اصفهانی ره در برخی از کلمات خود می‌نویسد: " صيغة الأمر للبعث و التحريك؛بمعنى أنّ الهيئة موضوعة للبعث التنزيلي النسبي بإزاء البعث الخارجي نحو المادّة ". (نهایه‌الدرایه، ج۲ص۲۸۶).

از این نسبت بعثی تنزیلی، با الفاظِ مفاهیمی همچون ربط و نسبت یاد می‌شود ولی باید توجه داشت که میان بعث بالحمل الشائع و بعث بالحمل الاولی خلط صورت نگیرد : " هذه الالفاظ ما هو ربط و نسبة بالحمل الأوّلي،لا بالحمل الشائع،و إلا فهي غير ربط و لا نسبة بالحمل الشائع.و ما هو ربط و نسبة بالحمل الشائع نفس ذلك الأمر المتقوّم بالمنتسبين المحكيّ عنه بالأدوات و الحروف ". (نهایه‌الدرایه ج۱ص۵۳)

امر پنجم. معانی نسبی و حرفی همچنان‌که در خارج، متقوم به اطراف خود خواهند بود، در ذهن نیز متقوم به آنها خواهند بود. (ر.ک: الاصول علی النهج الحدیث (بحوث فی الاصول) ص۲۵)

امر ششم. امر انتزاعی به تبع منشا انتزاع در خارج تحقق دارد. وساطت منشا انتزاع در وجود امر انتزاعی، از باب واسطه در عروض است نه واسطه در ثبوت. از شیء موجود در خارج، دو مفهوم در ذهن حاصل می‌شود به طوری که آن شیء؛ مطابَقِ بالذات برای یکی از آن دو مفهوم و مطابَق بالعرض برای دیگری - که انتزاعی است - خواهد بود.

امر هفتم. بر اساس امر سابق، خارجی بودن بعث به واسطه خارجی بودنِ مَنشا بعث است از باب واسطه در عروض.

امر هشتم. با توجه به انتفای ثبوت حقیقی بعث در خارج، اِسنادِ صفاتی همچون تماثل و تضاد به آن، اِسنادی مجازی و " الی غیر ما هو له " خواهد بود نه اِسنادی حقیقی و " الی ما هو له ".

و الحمد لله رب العالمین