موضوع: احکام قطع56/تجری27 /اختیاری بودن اراده3

○ نهایه الدرایه ج۳ص۴۳تعلیقه۱۶

- احکام قطع۵۶/ تجری۲۷/ اختیاری بودن اراده۳

۱ـ مرحوم آخوند ره :

الف. فعل متجرّی‌به با عنوانِ « مقطوع الوجوب» موضوعِ استحقاق عقاب نیست بلکه قصد عصیان و عزم بر طغیان موضوعِ آن استحقاق است.

ب. اشکال: قصد و عزم، از مبادی اختیار است و اختیاری نیست و الا تسلسل لازم خواهد آمد.

ج. پاسخ:

یک ـ هرچند اختیار اختیاری نیست ولی برخی از مبادیِ آن غالباً اختیاری است.

دو ـ حُسنِ مواخذه و عقوبت از تبعاتِ بُعد و دوری از سید به واسطه‌ی تجرّی است همان طور که عصیان موجبِ بُعد از سید و مولا می‌شود و از تبعاتِ آن، حسن عقوبت خواهد بود.

۲ـ محقق اصفهانی ره :

الف. دو جهت زیر می‌تواند مورد کلام و بحث قرار گیرد :

یک ـ موجِب و موضوعِ استحقاق عقاب و ذمّ نزد عقلاء.

دو ـ موجِب و مقتضی برای فعلیت عقاب و اجرای عقاب از سوی مولایی که مورد مخالفت قرار گرفته است.

ب. در مقام بحث در جهت نخست (موضوع استحقاقِ عقلائی عقاب) است همان‌طور که مقتضای تحریر بحث از سوی مرحوم آخوند ره نیز همین جهت است.

ج ـ موضوعِ استحقاقِ عقاب، « هتک اختیاری » است که منطبق بر « انجام عملی که عبد بغض مولا را به آن اِحراز کرده است » خواهد بود.

د ـ منتهی شدنِ فعل مزبور به اراده‌ی ازلیِ واجب تعالی قادح در استحقاقِ عقاب بر آن نیست چرا که منتهی شدنِ سلسله‌ی اختیار به واجب تعالی همان طور که در نگاه عقلاء مصحِّحِ ذمّ و عقاب برای مولای عرفی نسبت به عبدش خواهد بود، همچنین مصحّحِ ذم و عقاب برای واجب تعالی نسبت به بندگانش خواهد بود. اگر این منتهی شدن مصحح عقاب برای واجب تعالی نباشد، مصححِ عقاب برای موالی عرفی نیز نخواهد بود.

ه .بحث از فعلیت تعذیب و اجرای عقاب از سوی ربّ الأرباب با پاسخ از اشکال استحاله تشفی از واجب تعالی ، در حواشی مسأله طلب و اراده گذشت.