موضوع: احکام قطع 35/تجری 7 /استحقاق عقاب بر فعل یا بر عزم3

○ نهایه الدرایه ج۳ص۳۳س۲

- احکام قطع۳۵/ تجرّی۷/ استحقاقِ عقاب بر فعل یا بر عزم؟ ۳

۱. محقق اصفهانی ره: عنوان هتک - که موجب استحقاقِ عقاب است - فقط بر فعل اختیاری متجرّی‌به منطبق است نه بر عزم و قصد.

۲. اشکال:

مقدمه اول- انطباقِ عنوانِ هتک بر فعل متجرّی‌به، تنها در صورتی مستتبعِ استحقاقِ عقاب است که از اختیار و اراده صادر گردد.

مقدمه دوم- وجه دخالت اراده در موضوعِ استحقاق عقاب آن است که حسن عقلی و قبح عقلی (= استحقاقِ مدح و ذمّ)، از صفات افعال اختیاری خواهند بود.

مقدمه سوم- شخص متجرّی، فقط قصد هتک مولا با شرب خمر واقعی دا داشته است.

مقدمه چهارم- مفروض آن است که آنچه را که او قصد کرده است، حاصل نشده است. پس از او هتک اختیاری صادر نشده است.

مقدمه پنجم- نه تنها از او هتک اختیاری صادر نشده است بلکه از او هیچ فعل اختیاری صادر نشده است چرا که :

الف- آنچه را که تصور کرده است و مورد رغبت و اشتیاقِ او بوده است (یعنی شرب خمر)، از او صادر نشده است.

ب- آنچه که از او صادر شده است (یعنی شرب آب)، مورد تصور و میل و قصدِ او نبوده است.

۳. پاسخ از اشکال:

مقدمه اول- حرکت، یا قسری و یا طبعی و یا ارادی است.

مقدمه دوم- نوشیدنِ این مایع شخصی - که مورد اشاره حسی است - نه معلولِ قسر قاسر است و نه معلول طبع. فعل مزبور معلول اراده است.

مقدمه سوم- تعلق اراده شخصی به این مایع حسّی، به واسطه‌ی اعتقادِ خمر بودنِ آن است.

مقدمه چهارم- تخلّفِ اعتقاد، موجب نمی‌گردد که این شرب شخصی، بدون اراده باشد.

مقدمه پنجم- شوق کلی به شرب خمر، به شربِ این مایع خاص تخصص می‌یابد به واسطه اعتقاد خمر بودنِ آن.

مقدمه ششم. خطای در تطبیق موجب خروج شرب از ارادی بودن نمی‌شود.

۴. شوق کلی، تا آنکه تخصص نیابد، تبدیل به اراده - شوق اکید که محرّک عضلات است - نمی‌شود.

۵. اوصافِ "کلیت" برای شوق و "شخصیت" برای اراده به اعتبارِ متعلّقِ آن دو است.