موضوع: احکام قطع27/بررسی استحقاق ثواب بر موافقت با حکمی غیر فعلی1 /

○ نهایه الدرایه ج۳ص۲۷تعلیقه۹

- احکام قطع۲۷/ بررسی استحقاق ثواب بر موافقت با حکمی غیر فعلی۱

الف. آخوند ره:

۱. تکلیفی که فعلی نگردد، به مرتبه تنجز (استحقاقِ عقاب بر مخالفت) نخواهد رسید چرا که چنین تکلیفی، در حقیقت نه امر است و نه نهی چه اینکه مخالفت با آن عصیان نخواهد بود.

۲. تکلیفی که فعلی نگردد، هر چند به مرتبه تنجز بالغ نشده است ولی چه بسا موافقت با آن موجب استحقاقِ ثواب است.

۳. پس میان استحقاق عقاب و استحقاق ثواب فرق خواهد بود.

ب. محقق اصفهانی ره:

۱. اگر فرق میان عقاب و ثواب، به لحاظ خصوص حکم فعلی باشد، ثواب همچون عقاب بوده و فرق نهادن میانِ آن دو ناتمام است.

۲. عصیان عبارت از " مخالفت با حکم فعلی (بعث و زجر) " است.

۳. حکم فعلی عبارت از " جعل داعی امکانی بالفعل " است. قیدِ " بالفعل " قیدِ جعل است. متعلقِ جعل؛ "داعی بالامکان " است نه داعی بالفعل و الا فعل صادر شده از عبد؛ اختیاریِ او نخواهد بود.

۴. اگر عبد در دایره عبودیت، خالی از امور منافی با بندگی باشد، آن داعی امکانی - که توسط شارع در نفس او ایجاد شده بود - تبدیل به داعی بالفعل (= علّت غائی برای صدور فعل از او) می‌شود. با فعلیت یافتنِ داعی، اراده در نفس عبد منقدح می‌شود. با انقداح اراده (= جزء اخیر از علّت تامه) فعل از او صادر می‌شود.

۵. اگر حکم ؛ فعلی نشده باشد، جعل فعلیِ داعی امکانی صورت نیافته است تا آنکه داعی بالفعل برای عبد به سوی فعل باشد تا آنکه فعل عبد - از حیث صدور از ناحیه امر مولا و داعویتِ امر او - مورد استحقاق ثواب باشد.

۶. پس قبل از فعلیت یافتن حکم، نه استحقاق عقاب بر مخالفت با حکم فعلی ثابت است - چرا که حکمی، فعلی نیست - و نه استحقاق ثواب بر موافقت با حکم فعلی ثابت است - چرا که حکمی، فعلی نیست - .