تنبیهات، تنبیه هفتم: اصل مثبت، بیان شهید صدر قدس سره/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه هفتم: اصل مثبت، بیان شهید صدر قدس سره

بحث در اصول در مثبتات اصول بود. کلامی از شهید صدر و مرحوم امام و مرحوم شیخ عبدالکریم حائری رضوان الله علیهم نقل نمودیم. در اولین جلسه این بحث گفتیم مرحوم شهید فرمایشات بزرگان را خلاصه نموده است. ایشان فرموده بودند دو مسلک وجود دارد در فرق بین مثبتات اصول و امارات؛ اول مسلک مرحوم محقق نائینی است که فرموده است مثبتات اصول و امارات فرق جوهری و ذاتی و اساسی با هم دارند، لذا مثبتات امارات حجت است ولی مثبتات اصول حجت نیست.

در باب قطع چهار نکته وجود دارد:

اول سکون و استقرار نفسانی. این اثر تکوینی قطع است و قابل انتقال و جعل برای غیرش نیست.

دوم جنبه کاشفیت و طریقیت قطع است. این خصوصیت برای امارات شارع تعبداً جعل نموده است به این معنا که کاشفیت قطع صد در صد است ولی کاشفیت امارات احتمال خلاف هست و در حجیت امارات احتمال خلاف را ملغا نموده است، لذا خصوصیت دوم برای امارات ثابت است.

سوم جری عملی است؛ زیرا بر طبق قطع باید عمل نمود و عمل را باید مطابق قطع قرار داد. این خصوصیت را شارع برای اصول عملیه هم جعل نموده است.

چهارم: تنجیز در صورت مطابقت قطع با واقع و تعذیر در صورت مخالفت قطع با واقع. این خصوصیت چهارم یک حکم عقلی است و ربطی به جعل شارع ندارد. بنابراین آنچه در امارات جعل شده است کاشفیت و طریقیت است؛ یعنی خصوصیت دوم قطع. اما در اصول عملیه آنچه جعل شده است جری عملی است. لذا مجعول در باب امارات با مجعول در باب اصول عملیه با هم فرق دارد، لذا این دو با هم فرق ثبوتی دارند. در نتیجه مثبتات اصول حجت نیست ولی مثبتات امارات حجت است. این فرمایش مرحوم محقق نائینی رحمه الله است. شاگرد ایشان یعنی مرحوم آیت‌الله خوئی ایراد گرفته‌اند. فرموده‌اند: در امارات هم همینطور است و لذا لوازم امارات قابل اثبات نیست. لذا فرقی بین اصول و امارات نیست و لذا نه مثبتات هیچکدام بماهو هو حجت نیست، مگر به خاطر خصوصیت خاصی و آن خصوصیت این است که اگر بین مفاد اماره و آن لازم اگر لزوم بین بالمعنی الاخص باشد، مثبت امارات حجت است ولی اگر لزوم بین بالمعنی الاعم باشد یا لزوم غیر بین باشد، مثبتات امارات حجت نیست. حاصل فرمایش ایشان و مرحوم امام این است ولی مرحوم امام یک مقدمه‌ای ذکر کرده‌اند که حجیت امارات را از باب بنای عقلا حجت می‌دانید؛ یعنی امارات حجت‌های عقلائی هستند و شارع آنها را امضا نموده است. اگر این باشد ممکن است بگوییم لوازم امارات حجت است، ولی اگر از باب روایات و ادله نقلی باشد مانند آیه نبا و روایات حجیت خبر واحد، اگر این باشد مثبتات اصول و امارات با هم فرق نخواهد داشت. فرمایش مرحوم امام و آیت‌الله خوئی را بعد توضیح خواهیم داد.