تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شهید صدر رحمه الله/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شهید صدر رحمه الله

در بحث استصحاب تدریجیات و امور مقید به زمان قرار داشتیم. در جلسه قبل مطلبی را از مرحوم شهید صدر نقل کردیم. فرمودند وقتی فعلی از افعال مقید به زمان است دو حالت دارد گاهی موضوع تکلیف مقید به زمان است و گاهی متعلق تکیف که فعل مکلف است مقید به زمان است. مثل مشروط بودن وجوب روزه به ماه رمضان یا مشروط بودن وجوب نماز به دخول وقت.

در هردو صورت که زمان قید است گاهی زمان جزء است و گاهی زمان قید است. مثلا می گوید صوم در نهار واجب است اینجا زمان جزء موضوع است. اگر بگوید صوم نهاری واجب است اینجا زمان قید است.

مرحوم شهید صدر می فرماید در موقتات اگر آن واجبی که زمانی است و در زمان واقع شده است مرکب از فعل و زمان باشد یعنی حالت اول در اینجا استصحاب جاری می شود به نحو مفاد کان ناقصه و تامه هر دو درست است. اما اگر تقیید موضوع و فعل به زمان از باب ترکیب نباشد بلکه از باب تقیید باشد مثل صوم نهاری در اینجا استصحاب جاری نمی شود مگر به نحو اصل مثبت.

الحالة الاولی ان یکون الزمان ماخوذا فی موضوع الحکم بنحو الترکیب فموضوع الحكم هو أَن يكون جلوس في زمان و يكون ذلك الزمان نهاراً. مانند اینکه جلوس به اضافه زمان به صورت مرکب موضوع تکلیف وجوب قرار گرفته است.

الحالة الثانية - أَن يكون مأخوذاً في موضوع الحكم بنحو التقييد، فالجلوس النهاري بما هو جلوس مضاف إلى النهار يكون موضوعا للحكم. حالت دوم این است که زمان در موضوع اخذ شده ولی به صورت تقییدی مانند جلوس نهاری از آن جهت که جلوس به نهار اضافه شده و نسبت داده شده موضوع حکم است.

در حالت اول که زمان جزء موضوع است و موضوع مرکب از فعل و زمان است موضوع با استصحاب زمان ثابت می شود مثلا در روزه با استصحاب روز بودن اثبات می شود و امساک هم به وجدان ثابت است پس موضوع وجوب یک جزئش که زمان باشد با استصحاب تعبدا ثابت شد و یک جزئش که امساک باشد وجدانی است و نیازی به استدلال ندارد لذا با معاضدت تعبد و وجدان موضوع ثابت است اینجا مهم نیست زمان به نحو کان تامه باشد یا به نحو کان ناقصه باشد.

اما در حالت دوم یعنی صوم نهاری آیا استصحاب جاری می شود؟ تا نیم ساعت قبل یقین به روز بودن داشتیم لحظه الان را نمی دانیم روز است یا نه در اینجا اگر استصحاب نهار بشود نهار موضوع نبوده بلکه صوم نهاری موضوع بوده لذا با استصحاب روز بودن نمی توانید بگویید پس صوم من نهاری است البته اگر مقید و قید حالت سابقه داشته باشد یعنی صوم نهاری حالت سابقه داشته باشد می شود استصحاب نمود ولی با استصحاب زمان نمی توان اثبات نمود پس پس صوم نهاری بوده است چون اصل مثبت می شود. یا در مثال جلوس نهاری نمی توان با استصحاب نهار اثبات نمود پس جلوس من نهاری است. چون اصل مثبت می شود. بله اگر جلوس نهاری بما هو مقیدٌ حالت سابقه داشته باشد استصحاب جاری می شود. بنابراین اشکال در استصحاب در موقتات به این نحوی که گفتیم درست است لذا باید ببینیم دلیل ترکیب را می گوید یا تقیید را می گوید.