تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شهید صدر رحمه الله/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شهید صدر رحمه الله

بحث در جریان استصحاب در زمان و زمانیات بود. مطالبی را از مرحوم شهید صدر رحمه الله در رابطه با وحدت موضوع در استصحاب بیان می کردیم. این وحدت به چه معنا است؟ سرچشمه وحدت را در جلسه قبل توضیح دادیم که پنج چیز است. بعد از این فرمودند در زمان استصحاب جاری است البته باید اثر شرعی داشته باشد. علت جریان استصحاب این است که وحدت قضیه متیقنه و مشکوکه وجود دارد. دراستصحاب زمان دو نوع می توان استصحاب نمود اول اینکه به نحو کان تامه استصحاب کنیم دوم این که به نحو کان ناقصه استصحاب کنیم. کان تامه یعنی ثبوت الشیئ مثل کان زید یعنی وجود زید یعنی زید هست. کان ناقصه به فعلی می گویند که رابط بین اسم و خبر است. در هدایه آمده است که افعال ناقصه برای اسمشان چیزی غیر از مصدر خودشان را نسبت می دهد مثل کان زید قائما که مصدر کان به زید که اسم کان است نسبت داده نشده است بلکه قیام که مصدر قائما است به زید نسبت داده می شود. پس کان ناقصه ثبوت شیئ لشیئ است.

شهید صدر فرموده زمان را اگر به نحو کان تامه استصحاب کنیم یعنی ثبوت زمان را استصحاب می کنیم این مشکلی ندارد البته باید مستصحب اثر شرعی داشته باشد. اما به نحو کان ناقصه مثلا بگوبد کان الزمان لیلا یا نهارا یعنی زمان شب است یا روز است این را می خواهیم استصحاب کنیم اینجا میرزای نائینی فرمود استصحاب نمی شود زیرا اصل مثبت می شود یعنی می گویید زمان را استصحاب می کنید بعد می گویید پس الان نهار یا لیل است این اصل مثبت می شود. اما مرحوم شهید صدر می فرماید اگر مفاد کان ناقصه حالت سابقه یقینی داشته باشد ارکان استصحاب تمام خواهد بود و استصحاب جاری می شود. در زمانیات مثل حرکت هم استصحاب جاری می شود چه کان تامه و چه مان ناقصه باشد.

اما در افعال مقید به زمان مثل صوم مقید به ایکه در ماه رمضان باشد آیا استصحاب در آن جاری میشود یا نه؟ فرموده در اعتکاف باید در مسجد سه روز مکث کنی این فعل مقید به زمان است یعنی سه روز باید مکث در مسجد باشد. مکث امر ثابت است ولی مقید به زمان است و به خاطر قید زمانی که دارد تدریجی می شود.

مرحوم شهید صدر در ابتدا فرموده اند اگر قید و مقید حالت سابقه دارند استصحاب جاری می شود اما اگر مقید حالت سابقه دارد ولی قید حالت سابقه ندارد یا بالعکس قید حالت سابقه دارد و مقید ندارد در اینجا نمی شود استصحاب قید کرد و اثبات مقید نمود یا استصحاب مقید نمود و اثبات قید نود اینجا اصل مثبت می شود مثلا استصحاب کند مکث را ثابت کند نهار را این نمی شود. در اینجا مرحوم شهید صدر مبهم بیان نموده اند ولی بعد از این توضیح داده اند. (بحوث ج 6 ص 273) بعد فرموده است المقام الثانی فی استصحاب الامور المقیدة بالزمان اموری که از امور ثابته است ولی به خاطر قید زمانی اش تدریجی است مانند جلوس فی النهار. فلو شک فی بقاء النهار لیکون الجلوس نهاریا ... . روز بوده جلوس هم در روز بوده الان نمی دانیم روز تمام شده تا جلوس واجب نباشد یا روز باقی است در اینجا جلوس فی النهار حالت سابقه دارد ارکان استصحاب تمام است و استصحاب جاری می شود. ولی بعد می فرماید الا ان جریان مثل هذا الاستصحاب موقوف علی تمامیة امرین باید دو چیز باشد تا استصحاب جاری بشود. اول اینکه باید جلوس نهاری یعنی جلوس با قیدش حالت سابقه داشته باشد. یعنی مقید بما هو مقیدٌ حالت سابقه داشته باشد. دوم: اما اگر مثلا شک کند آیا روز باقی مانده تا نماز بخواند یا نه روز تمام شده تا نمازش قضا شده باشد در اینجا نماز در روز حالت سابقه ندارد مگر اینکه به صورت استصحاب تقدیری استصحاب جاری بشود یعنی بگوید اگر من نماز می خواندم در روز بود استصحاب می کنم که اگر الان هم نماز بخوانم در روز خواهد بود لذا استصحاب جاری نمی شود مگر اینکه استصحاب روز بکند و روز بودن با استصحاب اثبات شود و نماز که خواند نماز خواندن امر وجدانی است پس نماز در روز بخشی از آن با تعبد و بخشی با وجدان اثبات می شود. مرحوم محقق عراقی استصحاب تقدیری را فرموده است آیا این استصحاب جاری می شود یا نه سیاتی ان شاء الله.