تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام میرزای نائین آیت الله خوئی و امام خمینی رحمهم الله/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام میرزای نائین آیت الله خوئی و امام خمینی رحمهم الله

مرحوم امام خمینی قدس سره درباره جریان استصحاب در زمان و زمانیات فرمودند ما در استصحاب شک در بقا لازم داریم ولی در عین حال در زمان و زمانیات استصحاب جاری می شود ولی شما اجزاء زمان را جدای از هم حساب کردید لذا آن و لحظه دوم با آن اول فرق می کند لذا تا آن دوم آمد آن اول از بین رفته است لذا قضیه متیقنه یقین به ارتفاعش داریم وآن دوم آن جدید است که شک در حدوثش داریم ولی حقیقت زمان اینطور نیست بلکه یک وجود سیال دارد که در حال شدن است و یک حقیقت بی قرار و ناآرام است. با این توصیف شک در بقای زمان معنا دارد. در زمانیات مثل حرکت و تکلم نیز حکم همین است. لذا اگر اثری بر بقای وجود سیال مترتب باشد استصحاب جاری می شود. مانند دم حیض یا جوشش آب چاه یا چشمه که همینطور است یعنی استصحاب در آن جاری می شود. بنابراین فرمایش شیخ انصاری که فرمود در زمان و زمانیات شک در بقا نداریم درست نیست و نیاز به توجیه نداریم. ضمن اینکه وحدت قضیه متیقنه و مشکوکه وحدت عرفی است که در زمان و زمانیات وحدت عرفی وجود دارد.

مرحوم میرزای نائینی رضوان الله علیه دارد که در زمان و زمانیات استصحاب جاری بشود کاری نداریم ولی مرحوم شیخ قسم سومی بیان کردند و آن ثابتی است که زمان قید برای آن است مثل اینکه به معتکف گفته اند سه شبانه روز باید در مسجد باشی یا به مکلف گفته اند باید در ماه رمضان روزه بگیری. یا مثل نماز ظهر و عصر که زمان خاصش قید برای او است. این موارد خود شیئ امر ثابت است ولی مقید به زمان شده است. در این موارد آیا استصحاب جاری می شود یا نه؟ مرحوم نائینی فرموده در این موارد استصحاب جاری نمی شود زیرا دچار اصل مثبت می شود. مثلا نماز ظهر و عصر را تا غروب شرعی میتوان خواند شخصی شک می کند غروب شده یا نه استصحاب می کنیم بقای نهار و روز را. اما الان که من نماز می خوانم می شود کون صلاتی فی النهار یعنی نماز من در روز واقع شده است این مفاد کان ناقصه است و از آثار عقلی مستصحب است و این اصل مثبت است و استصحاب اثبات کننده لوازم عقلی مستصحب نخواهد بود.

این مطلب را مرحوم نائینی رحمه الله فرموده اند.

مرحوم آیت الله خوئی و مرحوم امام خمینی قدس سره فرموده اند این اشکال اصلا وارد نیست. زیرا گاهی موضوع احکام شرعیه یک امر بسیط است این موضوع یا باید تعبدا ثابت بشود یا وجدانا و در هردو صورت حکم شرعی ثابت می شود. اما گاهی موضوع حکم شرعی مرکب از دو جزء یا بیشتر است اینجا گاهی همه اجزاء با وجدان احراز شده است و گاهی همه با تعبد احراز نشده است و گاهی برخی به وجدان و برخی دیگر به تعبد احراز شده است. در مورد بحث وقتی استصحاب روز بودن را بکند اثبات می شود الان روز است خب حالا نماز خواند بعد از تعبد قبلی به بقای روز اینکه نماز در روز بوده بالوجدان است پس روز بودن را با استصحاب اثبات کرده است و اینکه نماز در روز بوده است به وجدان ثابت می شود. بنابراین استصحاب در افعال مقید به زمان هم جاری می شود.