تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، نقد کلام شیخ انصاری رحمه الله/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، نقد کلام شیخ انصاری رحمه الله

مرحوم شیخ انصاری قدس سره فرمود آنچه از ادله استصحاب استفاده می شود باید یقین به حدوث داشته باشیم و شک در بقا داشته باشیم تا استصحاب جاری بشود لذا در زمان و زمانیات استصحاب جاری نمی شود. زیرا زمان دوم با زمان اول که یقین به حدوثش داشته ایم فرق می کند. بعد فرموده اند مگر اینکه برای زمان یک وحدت اعتباری درست کنیم مثل اینکه اعتبار بکنیم از یک زمانی تا زمان دیگر شب باشد. واحد گاهی واحد حقیقی است مثل زید و گاهی واحد اعتباری است مثل لشگر که مشتمل بر هزار نفر هستند و به همه آنها می گوییم یک لشگر. اینجا واقعا یک وجود ندارد ما اعتبار کرده ایم که این هزار نفر یک باشند یک لشگر باشند. در زمان هم همین کار را می شود کرد مثلا از 6 صبح تا 5 عصر مجموعه ساعات را روز حساب کنیم و اعتبار کنیم. اگر این کار را بکنیم استصحاب جاری می شود زیرا این 11 ساعت را که روز حساب کردیم واحد حساب کرده ایم و شک در بقا معنا پیدا می کند که آیا این روز تمام شد یا نه استصحاب می کنیم روز را.

پس به دقت عقلی استصحاب جاری نمی شود ولی با واحد حساب کردن مجموع زمانهایی و با مسامحه عرفی استصحاب جاری می شود. اگر در زمان استصحاب جاری شد در زمانیات هم جاری خواهد شد مانند سخنرانی کردن خطیب که به دقت عقلی استصحاب در آن جاری نمی شود زیرا سخنهای اولش که یقین به حدوثش داشته ایم و یقین به ارتفاعش داشته ایم غیر از سخنان آخرش هست که شک در حدوثش داریم. اما اگر کل سخنرانی را یک شیئ واحد حساب کنیم استصحاب جاری می شود.

اما در مورد سوم که خود شیئ تدریجی نیست ولی مقید به زمان است مثل اینکه به شخصی بگویند اجلس فی المسجد من طلوع الفجر الی زوال الشمس اینجا جلوس دفعی است و تدریجی نیست ولی مقید به زمان شده است. نمی دانیم حکم جلوس تمام شد یا نه زیرا نمی دانیم زمانش تمام شد یا نه اینجا به دقت عقلی استصحاب جاری نمی شود زیرا جلوس لحظه اول با جلوس لحظه بعد فرق دارد مگر مجموع را یک جلوس حساب کنیم. اما در اینجا یک اشکال وجود دارد و آن این است که با استصحاب جلوس می خواهید اثبات کنید که پس جلوس قبل از زوال محقق شده است این اصل مثبت خواهد بود.

این خلاصه مطلب شیخ انصاری رحمه الله بود.

بررسی کلام مرحوم شیخ انصاری قدس سره:

موجودات دو نوع هستند:

اول موجوداتی که دارای سکون هستند که گاهی به آن در تعابیر اصولی قارّ الذات گفته می شود

دوم موجودات سیال که هیچ قرار و ثباتی ندارند که در تعابیر اصولی به آنها غیر قارّ الذات گفته می شود. مانند موج که تاوقتی در حال حرکت باشد موج است و الا اگر قرار و ثبات گرفت دیگر موج نخواهد بود.

صدرالمتالهین رحمه الله فرموده است کل عالم ماده همینطور است. نهاد ناآرام جهان. حرکت گاهی وضعی است از مکانی به مکانی منتقل می شود و یک حرکت جوهری داریم که شیئ مادی ذاتا دارای تحول و حرکت است. یک نفر در استخر دوبار شنا نمی کند زیرا بار دومش غیر از بار اولش است. حرکت و زمان وجودشان همینطور است که ذاتا سیال است و اگر سیال بودن را ازش بگیرید دیگر حرکت نیست و زمان نیست. زمان ذاتا سیال است و تا وقتی هست واحد است لذا استصحاب جاری می شود. شما جزء اول را زمان گرفتید و جزء دوم را زمان دیگر که از هم جدا هستند گرفتید این درست نیست. بنابراین در زمان و زمانیات بدون شک استصحاب جاری می شود. این مطلب از مرحوم امام رضوان الله تعالی علیه بود.