تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شیخ انصاری رحمه الله/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه چهارم: استصحاب امور تدریجی، کلام شیخ انصاری رحمه الله

بحث در استصحاب در تدریجیات بود که آیا جاری می شود یا نه؟

الأمر الثاني: أنّه قد علم من تعريف الاستصحاب و أدلّته أنّ مورده الشكّ في البقاء، و هو وجود ما كان موجودا في الزمان السابق. و يترتّب عليه عدم جريان الاستصحاب في نفس الزمان، و لا في الزمانيّ الذي لا استقرار لوجوده بل يتجدّد شيئا فشيئا على التدريج، و كذا في المستقرّ الذي يؤخذ قيدا له. إلاّ أنّه يظهر من كلمات جماعة جريان الاستصحاب في الزمان، فيجري في القسمين الأخيرين بطريق أولى، بل تقدّم من بعض الأخباريين: أنّ استصحاب الليل و النهار من الضروريّات .

و التحقيق: أنّ هنا أقساما ثلاثة:

أمّا نفس الزمان، فلا إشكال في عدم جريان الاستصحاب فيه لتشخيص كون الجزء المشكوك فيه من أجزاء الليل أو النهار؛ لأنّ نفس الجزء لم يتحقّق في السابق، فضلا عن وصف كونه نهارا أو ليلا.

مرحوم شیخ اعظم انصاری رضوان الله تعالی علیه فرموده اند سه قسم شیئ تدریجی داریم: اول زمان دوم زمانیات یعنی چیزهایی که مثل زمان وجود سیال غیر ثابت دارند. سوم فعل های مستقر و ثابتی که در زمان واقع می شوند واین سوم دو نوع است گاهی زمان قید فعل است و گاهی زمان ظرف فعل است.

بعد از این تقسیم مرحوم شیخ فرموده اند: متفرع بر این مطلب این است که در زمان استصحاب جاری نمی شود و در زمانیّ که استقرار وجودی ندارد نیز استصحاب جاری نمی شود. همچنین در فعل مستقری که زمان قید برای اوست استصحاب جاری نمی شود. اما برخی بزرگان فرموده اند استصحاب در زمان جاری می شود و اگر در زمان استصحاب جاری شود در بقیه موارد به طریق اولی استصحاب جاری خواهد شد. بلکه برخی از اخباریین گفته اند استصحاب لیل و نهار از ضروریات فقه است یعنی هیچ فقیهی نمی تواند منکرش بشود. لیل و نهار خودش زمان است. این از یک سو ولی از سوی دیگر در زمان گفتیم شک در بقا زمان سابق نداریم بلکه یقین به ارتفاع زمان سابق داریم.

اما تحقیق این است که سه امر داریم: اول زمان. گاهی یقین به شب داریم نمی دانیم شب از بین رفت یا نه حالا این را بگویید استصحاب جاری می شود اما اگر گفتید نماز مغرب تا نیمه شب زمان دارد که امتثال بشود در اینجا چه چیزی استصحاب می شود؟ نهایتا بگویید استصحاب نیمه اول شب می کنیم اما بحث در این است که نماز مغرب را الان که شک داریم نیمه شب رد شده یا نه این نماز مغرب در قبل از نصف شب انجام شده یا بعد از نصف شب. اگر استصحاب لیل هم بکنید بعد می خواهید نتیجه بگیرید پس نماز قبل از نصف شب انجام شده است خب این اصل مثبت است. استصحاب لیل جاری نمی شود مگر با اصل مثبت یعنی اینکه استصحاب لیل بشود بعد بگوید پس این جزء از لیل است این اصل مثبت است.

نعم: حرکت دو اصطلاح دارد اول حرکت توسطیه یعنی بودن شیئ بین مبدا و منتهی که اعتبار وحدت در آن شیئ می شود المحدود بین الحدین را شیئ واحد اعتبار می کنیم وقتی اولین جزءش محقق شد یقین به حدوث پیدا می کند و تا وقتی که یقین به آخرین جزء پیدا نکنیم و شک در بقا بکنیم این شیئ واحد اعتباری قابل استصحاب هست زیرا بقای هر چیزی در عرف به حسب خودش می باشد. لذا صدق می کند که بگوییم یقین به حدوث لیل مثلا در زمان سابق داشته و الان شک در بقاء لیل دارد.

این استصحاب بر فرض درست بشود مشکل دیگری به وجود می آید که آیا می توان از استصحاب نتیجه گرفت پس این جزء از لیل است پس فلان حکم شرعی مترتب می شود؟ این اصل مثبت است.