موضوع: تفسیر آیه 83

 «وَ إِذا سَمِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرى‌ أَعْيُنَهُمْ تَفيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدينَ» مائده/83

 تناسب آیه

 این آیه از لوازم آیۀ قبل است. در آیۀ 82 یهودیان و مشرکان از یک سو و مسیحیان از دیگر سو مقایسه شدند و نصاری به سه دلیل مودت بیشتری به مؤمنان داشتند. در برابر این سه ویژگی، یهود و مشرکان این خصوصیات را ندارند، نه اهل علم اند نه عمل و نه تواضع در مقابل حق. اما اگر در میان یهود بررسی کنیم می بینیم گروهی به نام احبار(دانشمندان) بوده اند اما این که در میان آنها رهبان یعنی افراد خدا ترس باشند شنیده نشده است. و دربارۀ استکبار از حق آنها تاریخ نشان می دهد ویژگی غالب اینها همین است. چون دانش احبار به عمل ختم نمی شود و بر عمل جامعه تأثیر نمی گذارند. اما مشرکان هیچ یک از آن سه ویژگی را ندارند. با این وجود چرا اول مشرکان را نیاورد؟ زیرا چه دزدی با چراغ آید گزیده تر برد کالا. جریان نفاق تمام ریزه کاری ها را می دانند و از روی علم کارمی کنند اما مسیحیها به پذیرش حق نزدیک ترند. علم باعث خوف و خشیت می شود و آن نیز سبب عدم استکبار.

 تفسیر آیه

 وَ إِذا سَمِعُوا: با توجه به این که ضمیر سمعوا به نصاری در آیۀ قبل بر می گردد این آیه با آیۀ قبلی پیوستگی دارد. علت عود ضمیر به نصاری یکی قاعدۀ وحدت مرجع ضمایر است چرا که ضمیر یستکبرون و انهم نیز به نصاری بر می گردد. و دلیل دیگر آن این است که اصل کلام و محور بحث نصاری هستند که در میان نصاری، رهبان و قسیسین حضور دارند.(اصل الکلام صدر الکلام) «اذا» گاهی شرطیه است و گاهی ظرفیه که نوع آن از جمله فهمیده می شود. اگر بر سر بخش دوم آن فاء در آید شرطیه می شود. و در اینجا چون فاء ندارد اذا ظرفیه است. به معنای «آنگاه که» اما اذا شرطیه به معنای «هرگاه که» می باشد. سَمِعُوا: سمع یعنی شنیدن، استماع یعنی شدت شنیدن. وظیفۀ ما نسبت به قرآن استماع است. از باب افتعال که در آن اختیار و علاقه و مطاوعه و پذیرش نهفته است. در اینجا سمعوا یعنی گوش دادن . فقط یک بار گوش جان سپردن و بعد عمل کردن و گوش به فرمان بودن. لازمۀ گوش دادن تبعیت هم هست. یهودیها می گفتند سمعنا و عصینا گوش می کنیم ولی نافرمانی می کنیم، این فرهنگ یهود است. اما از مسیحیها گوش دادن و پذیرفتن است.

 ما أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ: مراد از الرسول حضرت محمد صلی الله علیه و آله وآنچه به سوی او نازل شده قرآن است. تَرى‌أَعْيُنَهُمْ تَفيضُ مِنَ الدَّمْعِ: می بینی چشمهای آنها اشک ریزان می شود. تری علم محسوس است. فیضان یعنی سرازیر شدن «ثُمَّ أَفيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاس»بقره/199. وقتی چشمهای آنها پر از اشک می شود تصویر چشم بر روی قطرۀ اشک نقش می بندد و با سرازیر شدن قطرات اشک گویا این چشمهای آنهاست که فرو می ریزد. در میان مسلمانها هم گروهی بودند که این گونه بودند بسیجیانی که به خاطر کم بودن امکانات جنگی به آنها گفته می شد بر گردید و آنان ناراحت بودند از این که چرا توفیق نداشتیم در رکاب رسول خدا بجنگیم «وَ لا عَلَى الَّذينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْيُنُهُمْ تَفيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلاَّ يَجِدُوا ما يُنْفِقُون» توبه/92 .

  در این عبارت سه بار مِن بکار رفته: مِنَ الدَّمْعِ- مِمَّا عَرَفُوا- مِنَ الْحَقِّ؛ من اول برای ابتدا است یعنی ابتدای سرازیر شدن از اشک است. من دوم نشویه است یعنی این اشک از معرفت آنها نشأت گرفته مِمَّا عَرَفُوا. من سوم بیانیه است، بیان است از حق. واژۀ معرفت غیر از علم است. به خدا عارف گفته نمی شود اما خدا عالم است. عرفان یعنی با جزئیات و عینیات و محسوسات درگیر شدن. معرفت شناخت جزئی و قلبی است. عرفان مربوط به قلب است. ما سه نوع شناخت داریم:

 مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ: دلشان گواهی می دهد آنچه شنیده اند حق است. آیه اطلاق دارد اما اگر گفته شده درباره نجاشی یا مسیحیانی است که پیامبر سورۀ یس را بر آنها تلاوت نمود، اینها از باب تعیین مصداق است. مراد از حق چیست؟ معرف حقۀ قرآن مراد است چون قرآن را شنیدند.

 يَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا: در حالی که می گویند. فعل مضارع مفید استمرار است همواره می گویند و این سخن اکثریت آنهاست. «ربنا» پذیرش ربوبیت اجتماعی پروردگار عالم را می رساند ربنا یعنی رب جامعۀ ما هستی. اما «ربی» ربوبیت خدا نسبت به فرد را می رساند.

 آمَنَّا: متعلقآمَنَّا از قبل و بعد آن فهمیده می شود. در ابتدای همین آیه عبارت «ما أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ» آمده در آیۀ بعد هم «وَ ما لَنا لا نُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما جاءَنا مِنَ الْحَق» مائده/84 از این دو عبارت فهمیده می شود که مراد ایمان به خدا، وحی و رسالت است.