موضوع: تفسیر آیۀ 82

  «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَ الَّذينَ أَشْرَكُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ قالُوا إِنَّا نَصارى‌ ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُون» مائده/82

  حب در مقابل بغض قرار دارد و مقابل مودّت، عداوت است. یکی از تفاوت های مودّت با محبت این است که نسبت به خدا محبت می توان داشت اما مودت به خدا معنا ندارد. زیرا در مودت رعایت حقوق کسی که به او مودت می شود باید لحاظ شود اما ما در جایگاهی نیستیم که بخواهیم رعایت حقوق خدا را بکنیم. خداوند محبوب انسان واقع می شود، نه مورد مودت او. در آیۀ مورد بحث تقابل عداوت و محبت که هر دو مفاهیمی اجتماعی هستند بیان شده. مودت بین کفار هم واقع می شود. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّه» ممتحنه/1 علت این که خداوند مورد مودت ما واقع نمی شود این است که در مودت حیثیتی در نظر گرفته می شود که با ذات باری مناسب نیست. خدا نیازی ندارد ما حقوق او را رعایت کنیم. نظیر این که بر خدا عاقل اطلاق نمی شود. اما از آن طرف خدا به بندگانش مودت دارد. «وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ» بروج/14

 تفاوت یهود با نصاری در رفتار با مسلمانان

  در آیۀ مورد بحث بین مودت و عداوت و میان قرب و شدت تقابل وجود دارد. هر دو هم اهل کتاب هستند. در آیات قبل اشتراکات آنها با دو عنوان مشترک اهل کتاب و بنی اسرائیل بیان شد در این آیه به بیان تفاوت این دو گروه می پردازد. لِلَّذينَ آمَنُوا: گرایش مسیحی ها به مؤمنان بیشتر است اما یهود گرایش بیشتری به کفار و مشرکین دارند. یهود جریان نفاق است، در درون کافر، و در ظاهر ادعای ایمان دارند. اما تمایل نصاری به مؤمنان بیشتر است. الَّذينَ قالُوا إِنَّا نَصارى: نصاری یا از این جهت است که انصارالله بودند یا بدین علت که حضرت عیسی از شهر ناصریه بوده.

 عوامل نزدیکی نصاری به مسلمانان

 ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُون: دلیل این ادعا که نصاری مودت بیشتری دارند را بیان می کند. ذلک اسم اشاره است و مشار الیه آن این مطلب است: «علت این که آنها مودت بیشتری به مؤمنان دارند.» در اینجا سه عامل برای نزدیک تر بودن نصاری به مؤمنان بیان شده است:

 1-بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسينَ؛ چون در میان جامعۀ مسیحیت گروهی دانشمند و پژوهشگر هستند.

 2- وَ رُهْباناً؛ و چون در میان آنان راهبان و انسانهای خداترس حضور دارند.

 3- وَ أَنَّهُمْ لايَسْتَكْبِرُون؛ ویژگی سوم نصاری که سبب مودت آنان به مؤمنان شده عدم استکبار آنهاست.

 «قسّیس» معرّب کشیش است، وقسیس واژه ای عبری، به معنای پژوهشگر می باشد. دانشمندی که دانش او همراه با پژوهش باشد. این نشان می دهد وجود دانشمندان دینی در هر جامعه ای لازم است. قسیسین در جامعۀ مسیحی بُعد علمی را تأمین می کردند. گروه دوم رهبان بودند. رهبان از رهبت به معنای ترس گرفته شده راهب یعنی انسان مقیدی که از خدا خوف دارد و اهل عمل است. در هر جامعه ای به دو صنف که یکی بُعد علمی و دیگری بعد عملی آنها برجسته باشد نیاز است. گروه اول راه را نشان می دهند و گروه دوم الگوی عملی می شوند. یک روحانی همین که با لباسش در بین مردم راه برود مذکِّر است چه برسد که هدایت گر هم باشد.

 علت تقدم قسیسین بر رهبان

 علت این که اول قسیسین را ذکر کرده و بعد رهبان را این است که راهب بودن ریشه در علم دارد و راهب ابتدا باید عالم باشد، خشیت باید همراه با علم باشد «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» فاطر/28 بین علم و خشیت تلازم است و هر چه بر علم انسان افزوده می شود خشیت او نیز باید بیشتر شود.

 وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُون: ویژگی سوم نصاری این است که اهل استکبار نیستند. ضمیر «هم» در وَ أَنَّهُمْ طبق قاعدۀ وحدت مرجع ضمایر به نصاری بر می گردد که رهبان و قسیسین هم جزء آنها هستند. اما این که برخی از مفسران این ضمیر را به قسیسین و رهبان برگردانده اند صحیح نیست چرا که هم بر خلاف قاعدۀ وحدت مرجع ضمایر بوده و نیز اگر به این دو گروه بر می گشت باید از ضمیر تثنیه (هما ) استفاده می کرد. چون علما و ترسایان در میان آنها هستند استکبار ندارند. مثل جامعه مثل یک انسان است جریان های مختلف در جامعه بر همدیگر تأثیر می گذارند. فائدۀ حضور این دو گروه این است که عامۀ مردم ازخوی استکباری دست بر می دارند. این سه ویژگی باعث شده که نصاری أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذينَ آمَنُوا باشند. و علت این که یهود أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذينَ آمَنُوا هستند نبودن این ویژگیها در یهود است. آنها نه حاضرند برای مسائل دینی خود هزینه کنند و نه خوف ازخدا و تضرع دارند.