موضوع: شبهه محصوره و غیر محصوره /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در رابطه با شبهه محصوره و غیر محصوره بود. گفتیم اگر علم اجمالی داشته باشیم در شبهه محصوره به نظر فقها باید احتیاط کرد و این حکم اجماعی است. در مورد شبهه غیر محصوره اقتضای تنجز هست ولی معمولا شبهه غیرمحصوره با عناوینی مثل عسر و حرج ملازم است در نتیجه به خاطر این عناوین تکلیف برداشته می شود.

ضابطه شبهه محصوره این است که عادتا شخص نتواند همه اطراف را مرتکب شود.

1- وضوی احتیاطی

مسأله دوم این است «لو اشتبه مضاف في محصور يجوز أن يكرّر الوضوء أو الغسل إلى عدد يعلم استعمال مطلق في ضمنه، فإذا كانا اثنين يتوضّأ بهما، و إن كانت ثلاثة أو أزيد يكفي التوضّؤ باثنين إذا كان المضاف واحداً، و إن كان المضاف اثنين في الثلاثة يجب استعمال الكلّ، و إن كان اثنين في أربعة تكفي الثلاثة، و المعيار أن يزاد على عدد المضاف المعلوم بواحد، و إن اشتبه في غير المحصور جاز استعمال كلّ منها كما إذا كان المضاف واحداً في ألف و المعيار أن لا يعدّ العلم الإجمالي‌ علماً، و يجعل المضاف المشتبه بحكم العدم فلا يجري عليه حكم الشبهة البدويّة أيضاً و لكنّ الاحتياط أولى»[1]

روایت فرمود اگر آب مضاف و آب مطلق در شبهه محصوره مشتبه شوند جایز است وضو را تکرار کنیم تا علم پیدا کنیم به اینکه حتما با آب مطلق وضو گرفته ایم.

سوالی اینجا مطرح می شود که گفتیم شبهه محصوره تکلیف آور است حال اگر یکی از دو لیوان گلاب باشد و دیگری آب باشد، و آب منحصر در این دو باشد، آیا واجب است که دو وضو بگیریم یا جایز است دو وضو بگیریم. این مسأله می گوید باید دو وضو بگیری. چرا صاحب عروه تعبیر کرده به «یجوز أن یکرر الوضوء» با اینکه تکلیف منجز است. وجه ش این است که در اصول بحث شده که اگر عمل به علم اجمالی در عبادات احتیاج به تکرار عبادت داشته باشد، جایز است یا نه؟ گفته اند تکرار در واجب توصلی صحیح است مثلا یک میلیون بدهکار هستیم لکن نمیدانیم به زید یا عمر یا بکر، حال اگر به هرکدام نفری یک میلیون بدهیم، تکلیف ساقط است. در واجبات توصلی اگر احتیاط مستلزم تکرار عمل باشد، مانعی ندارد. اما در تعبدیات، اگر احتیاط مستلزم تکرار باشد، اشکال وجود دارد. شیخ انصاری[2] می فرماید بعضی گفته اند تکرار عبادت برای اینکه علم تفصیلی پیدا کنیم به اینکه تکلیف را امتثال کرده ایم، جایز نیست و صاحب عروه در مقابل آنها می گوید خیر احتیاط مشکلی ندارد و می توان عمل را تکرار کرد. پس وظیفه مکلف «وجوب وضو» است و اینکه تعبیر به «یجوز» کرده است به خاطر اختلافی است که شیخ انصاری مطرح کرده است.

اگر شخصی علم اجمالی داشت که یا نماز قصر بر او واجب است یا اتمام، بعد با ظن اجتهادی خودش به این رسید که باید مثلا قصر را بخواند و این شخص اگر بخواهد احتیاط کند نماز اتمام را نیز می خواند. حال سوال این است که کدام یک را باید مقدم کند؟ اگر بگویید آنکه با ظن اجتهادی است اول بخواند، آیا می توان به او اقتدا کرد یا نه؟