موضوع: تنجز علم اجمالی /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در این بود که اگر آبی مشتبه شود یعنی نجس با طاهر مشتبه شود و ندانیم کدام نجس است در حالی که علم به نجاست یکی داریم، صاحب عروه فرمود اگر شبهه محصوره باشد باید از همه اطراف اجتناب کرد و اگر غیر محصوره باشد نیاز به اجتناب ندارد.

هر کس در باب علم اجمالی این را قبول کرده باشد که بخاطر غیر محصوره بودن شبهه، تکلیف بر عهده نمی آید اینجا می‌گوید نیاز به اجتناب نیست ولی اگر کسی قائل شد به اینکه علم اجمالی تکلیف می آورد، اینجا نیز باید بگوید باید اجتناب کند.

1- علم اجمالی

مباحث علم اجمالی در دو موضع کتب اصولی مورد بحث قرار گرفته است یکی در بحث قطع و دیگر در بحث اشتغال. چون علم اجمالی از یکطرف علم است و از یکطرف شک است. به خاطر علم بودن در بحث قطع مورد بررسی قرار می گیرد و به خاطر شک بودن، در مباحث اشتغال مورد بحث قرار می گیرد. میدانیم یکی از این دو ظرف نجس است و از طرف دیگر شک داریم که کدام یک است.

حال سوال است که آیا علم اجمالی منجز تکلیف است یا نه؟ عقل می گوید مخالفت کردن در مورد علم اجمالی احتمال عقاب دارد. عقل می گوید باید احتیاط کنی و علت تنجیز علم اجمالی حکم عقل است به احتمال عقاب. برای برداشتن احتمال عقاب باید احتیاط کنیم.

بحث دیگر این است که بخواهیم مؤمّن تحصیل کنیم، یکی از مؤمّن ها اصول عملیه است. اگر در طرفین علم اجمالی اصل جاری کنیم، بگوییم ظرف الف در آن اصل طهارت جاری کنیم و همینطور در ظرف ب. اگر اصل هر دو طرف بخواهد جاری شود، علم اجمالی مانع است ولی اگر در یک طرف اصل جاری نشود، اجرای اصل در طرف دیگر مانعی ندارد.

جریان اصل در یکطرف با جریان اصل در طرف دیگر، تعارض و تساقط می کنند در نتیجه اصل جاری نمی شود. بنابراین اگر اصل در یکطرف جاری شود و در طرف دیگر جریان اصل به مانع برخورد مشکلی ندارد. مانع مثل اینکه یک طرف مورد ابتلاء نباشد؛ مثلا یکی از آنها بریزد ولی اگر در هر دو تا اصل جاری شود علم اجمالی مانع می شود.

بحث دیگر این است که اگر شبهه غیر محصوره باشد، عقل حکم به اشتغال ذمه می کنید و تکلیف منجز می شود یا نه؟