موضوع: آب مشکوک الطهاره /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در آب مشکوک الطهاره بود. گفتیم در مواردی که شک در طهارت آب داشته باشیم باید قاعده طهارت را جاری کنیم. این قاعده به دو شکل در روایات ما ذکر شده است و مرحوم صاحب وسائل نیز این دو شکل را عنوان دو باب از ابواب وسائل قرار داده است. یک باب در خصوص آب است که «کل ماء طاهر» و یک باب دیگر در مورد اشیاء است و آب خصوصیت ندارد که قاعده طهارت اشیاء است «کل شی طاهر حتی تعلم أنه قذر». گفتیم در رابطه با این قاعده مباحثی باید مطرح شود چون قاعده کاربردی است.

1- بررسی سندی و دلالی روایت «کل شی نظیف»

اولین مسأله در باب قاعده طهارت این است که عبارت «الْمَاءُ كُلُّهُ طَاهِرٌ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِرٌ» از کجا أخذ شده است. در روایت آمده است «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: كُلُّ شَيْ‌ءٍ نَظِيفٌ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِرٌ فَإِذَا عَلِمْتَ فَقَدْ قَذِرَ وَ مَا لَمْ تَعْلَمْ فَلَيْسَ عَلَيْكَ»[1]

عنوان باب «بَابُ أَنَّ كُلَّ شَيْ‌ءٍ طَاهِرٌ حَتَّى يُعْلَمَ وُرُودُ النَّجَاسَةِ عَلَيْهِ» است. محمد بن احمد بن یحیی در سند هست که گفته اند بعضی از افرادی که ایشان از او نقل کرده است، ضعیف هستند و محمد بن احمد بن ولید، استاد شیخ صدوق گفته است من روایات محمد بن احمد بن یحیی را قبول دارم به جز چند نفر که اینها ضعفاء هستند. محمد بن احمد بن یحیی، در این روایت از احمد بن الحسن نقل کرده است. در موضع دیگری می فرماید «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع»[2] ‌ در این روایت «احمد بن یحیی» اضافه شده است.

در بعضی از نسخ «احمد بن یحیی» در پرانتز است. در پاورقی چاپ آل البیت آمده «كتب المصنّف ما بين القوسين في الهامش عن نسخة» یعنی نزد صاحب وسائل کتاب تهذیب چند نسخه بوده است و در یک نسخه این عبارت «احمد بن یحیی» اضافه است.

در موضع دیگری از وسائل آمده «وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع»[3] ضمیر در روایت قبلی آمده است که محمد بن احمد بن یحیی است.

احمد بن یحیی در کتب رجال مشترک است. سه نفر با این نام وجود دارد. هیچکدام مشکلی از حیث توثیق ندارد یعنی می توان گفت اجمالا احمد بن یحیی موثق است.

شهید صدر در بحوث قرائنی را پیدا کرده است که دو تا از آنها نمی توانند مراد باشند و فقط یکی باقی می ماند و آن شخص ثقه است.

وقتی اختلاف در نسخ باشد، نسخه صاحب وسائل ترجیح داده می شود به خاطر اینکه صاحب وسائل خط علمای قبلی را در اختیار داشته و نسخه اصلی در اختیار داشته است.

احمد بن حسن بن علی بن فضال هست که ثقه است. عمر بن سعید و مصدق بن صدقه نیز مشکل ندارند.

روایت مشکل سندی ندارد. عبارت «كُلُّ شَيْ‌ءٍ نَظِيفٌ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِرٌ» محل بحث است. آیا از این فراز قاعده طهارت استفاده می شود یا استصحاب. سوال دیگر اینکه مراد از «تعلم» چیست؟ آیا شامل ظنون معتبره می شود؟ در جایی که استصحاب داریم آیا قاعده جاری می شود یا استصحاب؟ نسبت این قاعده با استصحاب چیست؟