موضوع: استعمال غساله حدث اکبر برای تطهیر /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در استفاده از غساله وضو در رفع حدث به اینجا رسید که اگر این آب جمع شود، می توان از آن دوباره برای رفع حدث استفاده کرد. عمومات و خصوص روایت احمد بن هلال نیز بر همین مطلب دلالت داشت ، هرچند بحث سندی داشت ولی ضرری به حجیت روایت نمی زند چرا که موثوق الصدور است.

1- استفاده از غساله حدث اکبر برای وضو و غسل

آیا می توان از غساله ای که برای رفع حدث اکبر به کار برده شده برای رفع حدث استفاده کرد یا نه؟ این آب پاک است ولی آیا می توان آن را برای وضو و غسل استفاده کرد یا نه؟

محقق فرموده است «و في رفع الحدث به ثانيا قولان، المروي: المنع»[1] مرحوم شیخ صدوق به این روایت فتوا داده است. منظور از روایت نیز روایت احمد بن هلال است. در مقابل عده ای از فقها مانند سید مرتضی فرموده اند که طاهر است و مطهر.

در روایت آمده است «وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِأَنْ يُتَوَضَّأَ بِالْمَاءِ الْمُسْتَعْمَلِ- فَقَالَ الْمَاءُ الَّذِي يُغْسَلُ بِهِ الثَّوْبُ- أَوْ يَغْتَسِلُ بِهِ الرَّجُلُ مِنَ الْجَنَابَةِ- لَا يَجُوزُ أَنْ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ وَ أَشْبَاهِهِ- وَ أَمَّا [الْمَاءُ] الَّذِي يَتَوَضَّأُ الرَّجُلُ بِهِ- فَيَغْسِلُ بِهِ وَجْهَهُ وَ يَدَهُ فِي شَيْ‌ءٍ نَظِيفٍ- فَلَا بَأْسَ أَنْ يَأْخُذَهُ غَيْرُهُ وَ يَتَوَضَّأَ بِهِ»[2] صدر این روایت اطلاق دارد چه مستعمل در حدث اکبر و چه اصغر. حضرت فرموده است می توان با چنین آبی وضو گرفت. ذیل روایت می فرماید آب مستعمل در غسل را نمی توان در وضو استفاده کرد. مراد از «و أشباهه» اگر عطف به «الجنابه» باشد به معنای غسل حیض و امثال آن که غسل واجب است.

اگر «لایجوز» به معنای کراهت باشد تعارض صدر و ذیل وجود ندارد و صدر قرینه می شود که «لایجوز» در ذیل روایت به معنای کراهت باشد و نهی تحریمی نباشد.

شیخ طوسی این روایت را در خلاف آورده است و نظرشان این است که آب مستعمل در حدث اکبر مطهر است. بعد دلیل را اینطور بیان می کند «دليلنا: قوله تعالى «وَ يُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمٰاءِ مٰاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ»[3] شیخ طوسی با اینکه روایت احمد بن هلال را ذکر کرده ولی آن را مقید آیه قرار نداده است.

شیخ حر عاملی در مورد دلالت این روایات احتمالاتی را بیان کرده است. ایشان فرموده «أَقُولُ: يُمْكِنُ حَمْلُ هَذَا عَلَى التَّقِيَّةِ لِمُوَافَقَتِهِ لِلْعَامَّةِ وَ أَنْ يُحْمَلَ عَلَى وُجُودِ نَجَاسَةٍ تُغَيِّرُ الْمَاءَ بِقَرِينَةِ آخِرِهِ وَ أَنْ يُحْمَلَ عَلَى الْكَرَاهَةِ جَمْعاً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مَا مَضَى وَ يَأْتِي إِنْ شَاءَ الله» احتمال دارد این روایت تقیه ای باشد. احتمال دیگر این است که چون بدن شخص جنب معمولا نجس است و آب را نجس می کند به خاطر همین جایز نیست دیگر آن آب را به کار برد. محقق خوانساری فرموده این توجیه صحیح نیست چرا که بحث ما در این است که آیا صرف مستعمل بودن مانع از استفاده دوباره هست یا نه؟ ولی عنوان نجاست، عنوان مستقلی است. آب مستعمل موضوعیت دارد نه آبی که ملاقات با نجس کرده است. آب ملاقی با نجس که واضح است قابل استفاده نیست. ایشان فرموده «و في هذه المناقشة تأمّل، لأنّ غسل البدن من الخبث قبل الشروع في الغسل أو في الأثناء غسالته غير غسالة الاغتسال، نعم إذا كان الغسل و الاغتسال في محلّ واحد يجتمعان، و مورد الحكم ماء استعمل في نفس الاغتسال لا مجموع المائين، و الأصل في العناوين الموضوعيّة»[4]

صاحب وسائل فرموده احتمال دیگر، حمل بر کراهت است به خاطر جمع بین این روایت و روایات دیگر. ایشان از قرینه خارجیه که روایت محمد بن مسلم است استفاده کرده برای حمل بر کراهت در حالی که به نظر ما می توان از صدر همین روایت احمد بن هلال نیز برای چنین حملی استفاده کرد.

نکته دیگر اینکه «لایجوز» ، در زمان امام صادق علیه السلام ظهور در حرمت نداشته است.

بعضی فقها فرموده اند علاوه بر غسل، احتیاطا تیمم نیز انجام دهد. البته این آب طاهر است و بدن را نجس نمی کند.

2- توثیق حسن بن علی

حسن بن علی که سعد بن عبدالله از او نقل روایت کرده است-در روایت احمد بن هلال- مشترک بین چند نفر است که سعد بن عبدالله از همه آنها روایت نقل کرده است. سعد بن عبدالله از حسن بن علی زیتونی 53 مورد ،از حسن بن علی بن ابراهیم همدانی 6مورد، از حسن بن علی بن عبدالله بن مغیره 55 مورد، ازحسن بن علی بن فضال تیمی 3 مورد، از حسن بن علی بن مهزیار 3 روایت، ازحسن بن علی بن نعمان 2 روایت و از حسن بن علی (علیهما السلام) که امام معصوم هستند یک روایت نقل کرده است. از بین این روات فقط حسن بن علی زیتونی از احمد بن هلال نقل روایت کرده است پس مراد از حسن بن علی در این روایت همین شخص است و توثیق شده است.